Dinastia Han
From Wikipedia, the free encyclopedia
Dinastia Han ( 206-8 para erës së re) ishte nje dinasti perandorake e themeluar nga Liu Bang, perandori Han-Gaozu, u quajt në historiografi si Dinastia Han Perëndimor, sepse ajo e kishte si kryeqytetin e saj qytetin Çang-an, sot Si-an, që ndodhet në zonën perëndimore të Kinës. Popujt Kineze e sotme e quajnë veten e tyre "Populli Han" ose "Kinezët Han" (Populli Han ose Kinezët Han). Gjuha Sinitike dhe kinezishtja e shkruar quhen, respektivisht, "Gjuha Han" dhe "Karaktere Han" (Gjuha Han dhe Karaktere Han).
Han
漢 | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
202 pes–220 es | |||||||||||
Kryeqyteti | Çang-an, Luoyang | ||||||||||
Gjuhët zyrtare | Kineze e vjetër | ||||||||||
Besimi | Taoismi | ||||||||||
Qeveria | |||||||||||
Lloji i qeverisjes | Monarkia | ||||||||||
• 202-195 pes | Perandori Gaozu | ||||||||||
• 141-87 pes | Perandori Wu | ||||||||||
• 75-48 pes | Perandori Xuan | ||||||||||
• 25-57 es | Perandori Guangwu | ||||||||||
• 189-220 es | Perandori Xian | ||||||||||
Historia | |||||||||||
• Themeluar | 202 pes | ||||||||||
• Shpërbërë | 220 es | ||||||||||
Sipërfaqja | |||||||||||
• Gjithsej | 6,500,000 km2 (2,500,000 sq mi) | ||||||||||
Popullsia | |||||||||||
• Përllogaritje | 57,671,400 | ||||||||||
Të dhëna të tjera | |||||||||||
| |||||||||||
Sot pjesë e | Kina Vietnami Koreja e Veriut |
Perandori ishte në kulme te shoqërisë Han. Ai drejtonte qeverinë Han, por ndante pushtetin me klasën aristokrate dhe ministrat e emëruar që kishin prejardhje kryesisht nga klasa intelektuale e shkencave humane. Imperia Han ishte ndarë në zona të drejtpërdrejta qeverisëse të kontrolluara nga qeveria qendrore, të quajtura komandari, si dhe në një numër mbretërish semi-autonome. Këto mbretëri gradualisht humbën të gjitha shenjat e pavarësisë së tyre, veçanërisht pas rebelimit të Shtatë Shteteve. Nga sundimi i Mbretit Wu (r. 141-87 p.e.s.), gjyqi kinez zyrtarisht përkrahu Konfucianizmin në arsim dhe politikën gjyqësore, i sintetizuar me kozmologjinë e studiuesve më vonë si Dong Zhongshu. Kjo politikë vazhdoi deri në rënien e dinastisë Qing në vitin 1912 AD.
Dinastia Han është e njohur si periudha e artë e Kinës së lashtë për shkak të kontributit të madh dhe arritjeve të saj në shumë fusha. Kjo dinasti, që zgjati nga viti 206 p.e.s. deri në vitin 220 e.s., shënoi një periudhë e rëndësishme të qëndrueshmërisë politike dhe përparimit shoqëror në Kinë. Një nga aspektet kryesore të Dinastisë Han ishte stabiliteti politik. Pas periudhës së të quajturit "Periudha e Shteteve të Luftra", që karakterizohej nga ndarjet dhe konfliktet ndërmjet shteteve kineze, Dinastia Han shpalli bashkimin dhe krijoi një sistemi qendrorizuar të qeverisjes. Ky sistem politik i bazuar në administratën e përgjegjshme dhe një hierarki të qartë e bëri të mundur që qeverisja të funksiononte më efikas dhe vendi të përjetonte një periudhë të qetë dhe të qëndrueshme.
Në fushën e ekonomisë, Dinastia Han ndërtoi rrugët dhe infrastrukturën, duke nxitur tregtinë dhe shkëmbimin e mallrave brenda vendit dhe me vendet e tjera. Aftësitë e tyre në blegtori dhe bujqësi u përmirësuan, duke sjellë prodhimin e ushqimit në nivele të larta dhe zgjerimin e bujqësisë. Përveç kësaj, zhvillimi i tregtisë ndërkombëtare u ndihmoi Kinën të krijojë kontakte me vendet e tjera dhe të përhapë kulturën dhe traditat e saj nëpër botë.
Në fushën e arsimit dhe kulturës, Dinastia Han përkrah zhvillimin e shkencave, filozofisë dhe artit. Sistemi i arsimit u përmirësua dhe u rriti mbështetja zyrtare për Konfucianizmin, që u bë doktrina e zyrtarëve dhe e inteligjencës kineze. Kjo krijoi një kulturë të pasur intelektuale dhe edukative, duke kontribuar në zhvillimin e mendimit filozofik dhe shkencor në Kinë. Dinastia Han gjithashtu pati një ndikim të rëndësishëm në zhvillimin e mjekësisë, letërsisë, arkitekturës dhe teknologjisë. Librat e shkruar nga studiuesit e kohës, si "Hanshu" dhe "Shiji", na japin një pamje të detajuar për kulturën dhe historinë e kësaj periudhe.
Megjithëse Dinastia Han u përball me sfida dhe problemet e veta, është vlerësuar si një periudhë e arritjeve të shumta dhe zhvillimit të shoqërisë kineze. Për shumë kineze, Dinastia Han mbetet një simbol i fuqisë dhe prosperitetit, duke u vlerësuar si një kohë e artë në historinë e tyre kombëtare.