ද්වාරය:සෞරග්රහ මණ්ඩලය
From Wikipedia, the free encyclopedia
Portal maintenance status: (2023 ඔක්තෝබර්)
|
හැඳින්වීම
සෞරග්රහ මණ්ඩලය යනු, හිරු සහ එයට ගුරුත්වය මගින් බැඳුණු අනෙකුත් අභ්යවකාශ වස්තූන් (celestial objects) පද්ධතියයි: ප්රධාන ග්රහයන් අට (8) සහ ඒවායේ දැනට හඳුනාගෙන ඇති චන්ද්රයන් 205, ප්රධාන වාමන ග්රහයන් පහකින් (5) (ප්ලුටෝ, එරිස්, සෙරිස්, මාකේ මාකේ, හෝමියා) හා එම වාමන ග්රහයන්ගේ හඳුනාගෙන ඇති චන්ද්රයන් නව (9) දෙනා සහ බිලියනයක් පමණ වන කුඩා ග්රහවස්තූන් එයට අයත් වේ. මෙහි අවසානයට සඳහන් ප්රවර්ග ග්රාහක, කූපර් පටියේ ඇති වස්තූන්, වල්ගාතරු, උල්කා (meteoroids) සහ අන්තර් ග්රහලෝක, දුහුවිලි වලින් සමන්විත වේ.
තෝරාගත් ලිපි
- Image 1
සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ 8 වෙනි සහ සූර්යයාගේන් දුරින්ම පිහිටි ගහලෝකය වන්නේ නෙප්චූන් ය. (තව දුරටත්...) - Image 2බ්රහස්පතිගේ සය (6) වැනි චන්ද්රයා වන යුරෝපා ක්රි.ව. 1610 දී ගැලීලියෝ ගැලිලි විසින් සොයාගන්නා ලදී. (නමුත් සමහරුන් දරනා මතය වනුයේ ගැලීලියෝ ගෙන් ස්වාධීනව සයිමන් මේරියස් (Simon Marius ) විසින් මෙම උප ග්රහයා සොයා ගන්නා ලද බවයි) යුරෝපා චන්ද්රයාට එම නම ලැබී ඇත්තේ පොලිතීෂියානු මාත්යා කථාවල පැවතෙන වංශවත් කාන්තාවකගේ නමිනි. ඇය සියුස් (Zeus ) විසින් ආලය කරනු ලැබූ ක්රීට් (Crete) හි රැජිණ බවට පත්වූ බව පැවසේ.
ගැලීලියානු චන්ද්රයින් අතරින් කුඩාම චන්ද්රයා වන්නේ යුරෝපා චන්ද්රයායි. කි.මි. 3000 කට මදක් වැඩි විෂ්කම්භයකින් යුතු යුරෝපා පෘථිවියේ චන්ද්රයාට වඩා කුඩා වන්නේ ස්වල්ප වශවයනි. සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ චන්ද්රයින් අතර සයවැනියට විශාල මෙය එයට වඩා කුඩා සියළුම උපග්රහයන්ගේ ස්ක්ධවල එකතුවටත් වඩා වැඩි ස්කන්ධයක් දරයි. මෙහි හරය සිලිකේට් පාෂාන වලින් සහ යකඩ වලින් සමන්විත වේ. යුරෝපාහි තුනීවායු ගෝලයේ මූලික සංඝටකය ඹක්සිජන්වේ. අයිස් වලින් සැදි යුරෝපාහි මතුපිට පෘෂ්ඨය සෞරග්රහ මණ්ඩලය තුල දක්නට ලැබේන සුමටම පෘෂ්ඨයන්ගෙන් එකක් ලෙස සැලකේ. ආවාටයන්ගෙන් දුලබ වූ මෙම නැවුම් මතුපිට පෘෂ්ඨය පැළුම් නිසා වයිරම් වැටුණු ස්වභාවයක් උසුලයි. මෙම නැවුම් සහ සුමුදු බව නිසාම මෙම පෘෂ්ඨයට යටින් ජලයෙන් සෑදුණු මුහුදක් පවතින බවට උපකල්පනයක් පවතී. උදම් මගින් ජනනය වූ තාප ශක්තිය මෙම මුහුද ද්රව තත්වයෙන් පවත්වා ගැනීමට හේතුවේ. මෙය පිටසක්වළ ජීවයට වාසස්ථානයක් වීමටද ඉඩ ඇත. (තව දුරටත්...) - Image 3
- Image 4
සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ විශාලතමයා ලෙස විරුදාවලි ලබන බ්රහස්පති ග්රහයා සූර්යයාගේ සිට පස්වැනියට පිහිටා ඇත. සෞරග්රහ මණ්ඩලයයේ අනෙකුත් ග්රහයින් සියල්ල එකතු කළ විට ලැබෙන ප්රමාණය මෙන් 2.5 ගුණයක් බ්රහස්පති ග්රහයා විශාලවේ. සෙනසුරු, යුරේනස්, සහ නෙප්චූන් මෙන්ම බ්රහස්පති ද සැලකෙන්නේ වායු යෝධයකු (gas giant) ලෙසටය.
බ්රහස්පති ග්රහයා අතීතයේ දී තාරකා විද්යාඥයින්ගේ අවධානයට යොමු වූවක් වන අතර බොහෝ සංස්කෘතිවල මිත්යා විශ්වාස වලට සහ ආගම් වලට එය සම්බන්ධ කොට ගෙන තිබේ. එයට ජුපිටර් යන නාමය ලැබී ඇත්තේ රෝම දෙවිවරයෙකු වන ජුපිටර් සිහිපත් වීමටය . පෘථිවියේ සිට බලන කල එහි දීප්තිමත් බව -2.8 ක් වන අතර චන්ද්රයා සහ සිකුරු ග්රහයා හැරුණු විට රෑ අහසේ තෙවැනියට දීප්තිමත්ම වස්තුව මෙය වේ. (තව දුරටත්...) - Image 5
යුරේනස් යනු සූර්යයාගේ සිට හත් වැන්නට පිහිටා ඇති ග්රහලොව වන අතර එය සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ විශාලත්වයෙන් තෙවන ස්ථානය හා ස්කන්ධයෙන් හතරවන ස්ථානය ලබාගනී. එය නම් කරන ලද්දේ අහසට අධිපති දෙවියාගේ නමිනි. එනම් යුරේනස්ය. ඔහු ක්රෝනෝස් (සෙනසුරු) ගේ පියා වන අතර සියුස් (බ්රහස්පති) ගේ සීයා ද වේ. නූතන කාලය තුළ සොයාගත් මුල්ම ග්රහ වස්තුව ද මෙය වේ. මුලින්ම සොයාගත් ග්රහයින් පස්දෙනා මෙන්ම පියවි ඇසට දර්ශනයවුවත් පැරණි නිරීක්ෂකයන් එය ග්රහලොවක් ලෙස හඳුනා නොගත්තේ එහි තිබූ අඳුරු ගතිය නිසාවෙනි. නූතන ඉතිහාසයේ ප්රථම වරට සෞරග්රහ මණ්ඩලය පිළිබඳව දැන සිටි සීමා මායිම් පුළුල් කරමින් 1781 මාර්තු 13 වන දින සර් විලියම් හර්ෂෙල් විසින් යුරේනස් සොයාගැනීම ප්රසිද්ධියට පත් කරන ලද අතර එය දුරේක්ෂයක් යොදාගනිමින් සිදු කළ ප්රථම සොයාගැනීම ද විය.
යුරේනස් හා නෙප්චූන් යන ග්රහයින් දෙදෙනා අභ්යන්තරික හා වායුගෝලීය සංයුතීන් අනුව විශාල වායු යෝධයින් වන බ්රහස්පති හා සෙනසුරුගෙන් වෙනස් වේ. අභ්යාවකාශ විද්යාඥයින් ඇතැම් විට ඒවා අයිස් යෝධයන් ලෙස වෙනස් වූ වර්ගීකරණයට ඇතුළත් කරයි. යුරේනස්ගේ වායුගෝලය බ්රහස්පති හා සෙනසුරුට සමාන වන මුලිකවම හයිඩ්රජන් හා හීලියම්වලින් සමන්විත වන අතර ජලය , ඇමෝනියා හා මීතේන් වැනි අයිස් විශාල ප්රමාණ වලින්ද සාමාන්ය හයිඩ්රොකාබන ශේෂයන් ෙගන්ද සමන්විතවේ. තවද එය සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ ඇති සිසිල්ම ග්රහලෝකය ද වේ. එහි අවම උෂ්ණත්වය 49K (-224oC) පමණ වේ. එයට ස්ථරවලින් යුත් සංකීර්ණ වලාකුළු අකෘතියක් පවතී. එහිදී ජලය එහි පහළින්ම ඇති වළාකුළු ස්ථරය සාදන බවත් මීතේන් එහි ඉහළින්ම ඇති වලාකුළු ස්ථරය සාදන බවට උපකල්පනය කර ඇත. (තව දුරටත්...) - Image 6
ට්රයිටන් නෙප්චුන් ග්රහයාගේ විශාලතම උප ග්රහයා වන අතර එය ක්රිස්තු වර්ෂ 1846 ක් වූ ඔක්තෝබර් මස 10 වෙනි දින සොයා ගන්න ලද්දේ ඉංග්රීසි ජාතික තාරකා විද්යාඥයෙකු වූ විලියම් ලැසල් විසිනි. එය සෞරග්රහ මණ්ඩලය තුල පිහිටි මව් ග්රහයාගේ භ්රරමණ දිශාවට ප්රතිගාමී චලිතයක් දක්වන විශාලතම උප ග්රහයා ය. විශ්කම්භයෙන් කිලෝමීටර් 2700 ක විශාලත්වයක් දක්වන ට්රයිටන් උප ග්රහයා විශාලත්වය අතින් සැලකීමේදී සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ සත් වැන්නට විශාලතම උප ග්රහයා වේ. ට්රයිටන් ග්රහයාගේ ප්රතිගාමී චලිත රටාව සහ ග්රහයාගේ මූලද්රව්ය සංයුතිය පිළිබද සැලකීමෙන් පසු තාරකාවිද්යාඥයින් අනුමානය වන්නේ ට්රයිටන් ග්රහලොව කූපර් පටිය තුල පැවතෙන්නට ඇති බවත් පසු කාලීනව ගුරුත්වාකර්ෂණ ක්රියාවලියක ප්රතිපලයක් ලෙස නෙප්චූන් ග්රහයාගේ උප ග්රහයෙක් බවට පත් වන්නට ඇති බවත් ය. ට්රයිටන්ගේ පෘෂ්ඨය මූලිකවම ඝණ නයිට්රජන් සහ අයිස් මිශ්රණයකින් වැසී පවතින අතර ඊට අමතරව ලෝහ සහ පාෂාණ වැස්මකින්ද සමන්විත වේ. එය ග්රහලොවේ මුළු ස්කන්ධයෙන් තුනෙන් දෙකක පමණ ප්රමාණයක් දක්වා අගයක් ගනී. ට්රයිටන් ග්රහයාගේ මධ්යනය ඝනත්වය 2.061 g/cm3 පමණ වන අතර ග්රහ ලොවේ ස්කන්ධයෙන් 15–35% දක්වා ප්රමාණයක් ජලය ද්රව අයිස් ලෙස පවතී.
ට්රයිටන් යනු සෞරග්රහ මණ්ඩලය තුල භූ විද්යාත්මක ලෙස සැලකු විට සක්රීයව පවතින උපග්රහයන් කිහිපය අතුරින් එක් උපග්රහයෙක් වන අතර අනෙකුත් ග්රහලෝක වලට සාපේක්ෂව තරුණ ග්රහලොවක් වන මෙහි මතුපිට පෘෂ්ටය එම නිසා මෙතෙක් අවබෝධ කර නොගත් භූ විෂමතා කලාප, පැහැදිලි හේතුවක් පැවසිය නොහැකි නිතර පෘෂ්ටය මත සිදු වන භූචලන වලින් පිරි පවතී. ග්රහලෝවෙන් කොටසක මතුපිට පෘෂ්ටය මත විසිරී පවතින උණුදිය උල්පත් නිතරම අධික උෂ්ණත්වයකට ලක්වෙමින් උතුරා යන ලක්ෂණ පෙන්වයි.ට්රයිටන් මතුපිට වායුගෝලය මත පවතින නයිට්රජන් වායුව පෘතුවියේ මෙන් 1/70,000 ක් පමණ තුනී ස්තරයක් ලෙස විසිරී පවතී. (තව දුරටත්...) - Image 7
සෞරග්රහ මණ්ඩලයේ විශාලතමයා ලෙස විරුදාවලි ලබන බ්රහස්පති ග්රහයා සූර්යයාගේ සිට පස්වැනියට පිහිටා ඇත. සෞරග්රහ මණ්ඩලයයේ අනෙකුත් ග්රහයින් සියල්ල එකතු කළ විට ලැබෙන ප්රමාණය මෙන් 2.5 ගුණයක් බ්රහස්පති ග්රහයා විශාලවේ. සෙනසුරු, යුරේනස්, සහ නෙප්චූන් මෙන්ම බ්රහස්පති ද සැලකෙන්නේ වායු යෝධයකු (gas giant) ලෙසටය.
බ්රහස්පති ග්රහයා අතීතයේ දී තාරකා විද්යාඥයින්ගේ අවධානයට යොමු වූවක් වන අතර බොහෝ සංස්කෘතිවල මිත්යා විශ්වාස වලට සහ ආගම් වලට එය සම්බන්ධ කොට ගෙන තිබේ. එයට ජුපිටර් යන නාමය ලැබී ඇත්තේ රෝම දෙවිවරයෙකු වන ජුපිටර් සිහිපත් වීමටය . පෘථිවියේ සිට බලන කල එහි දීප්තිමත් බව -2.8 ක් වන අතර චන්ද්රයා සහ සිකුරු ග්රහයා හැරුණු විට රෑ අහසේ තෙවැනියට දීප්තිමත්ම වස්තුව මෙය වේ. (තව දුරටත්...) - Image 8
හවුමේයා (ඉංග්රීසි: Haumea) නම් වන වාමන ග්රහයාට චන්ද්රයේ දෙදෙනෙක් (2) ඇත. Hiʻiaka සහ Namaka. (තව දුරටත්...)
ඔබට යමක් සම්බන්ධයෙන් උදව් අවශ්ය ද?
ඔබට සෞරග්රහ මණ්ඩලය සම්බන්ධයෙන් පිළිතුරු සොයාගැනීමට අපහසු පැණයක් තිබේ ද?
සමහර විට විකිපීඩියා නිර්දේශ කවුලුව වෙත යොමුවීම, ඉක්මන් පිළිතුරක් සොයාගැනීමට මාර්ගයක් විය හැක.
තෝරාගත් සේයාරු
උප ප්රවර්ග
- උප ප්රවර්ග නැරඹීම සඳහා [►] තෝරන්න
ආශ්රිත විකිමීඩියා
විකිබුක්ස්
පොත්
කොමන්ස්
මාධ්ය
විකිනිව්ස්
පුවත්
විකික්වෝට්
කියමන්
විකිසෝර්ක්
මූලාශ්ර
විකිවර්සිටි
ඉගෙනුම් මූලාශ්ර
වික්ෂනරි
අර්ථ දැක්වීම්
විකිඩේටා
දත්ත ගබඩාව