Marxissem
From Wikipedia, the free encyclopedia
Marxissem è il num d’ina teoria da la societad che Karl Marx e Friedrich Engels han sviluppà en il 19avel tschientaner. La finamira da quella è da transfurmar cun agid d’ina vieuta revoluziunara la societad da classas vertenta en ina societad senza classas.
Il marxissem furma in moviment che dueva avair grond’influenza betg mo sin la politica, mabain er sin la scienza e sin l’istorgia da las ideas insumma; el sa lascha attribuir tant al socialissem sco er al communissem. Sco marxists vegnan designads dapi la segunda mesadad dal 19avel tschientaner ils aderents da las ideas da Marx ed Engels. En in senn pli vast furma ‹marxissem› ina noziun collectiva per la teoria economica e da la societad che Marx ed Engels han sviluppà, sco er per las ideas filosoficas e politicas ch’èn colliadas cun quella. Er persunas e modas da pensar che sa refereschan specificamain a l’ovra da Marx ed Engels vegnan attribuidas al marxissem.
Enconuschentas direcziuns marxisticas furman il marxissem ortodox da la democrazia sociala tempriva (a la fin dal 19avel ed a l’entschatta dal 20avel tschientaner), il leninissem, il marxissem-leninissem, il trotzkissem sco er diversas furmas dal neomarxissem occidental, tranter auter la Scola da Francfurt, il marxissem structuralistic franzos, l’operaissem talian, il titoissem jugoslav ed il postmarxissem.
Las ragischs teoreticas dal marxissem èn tranter auter da chattar en la confruntaziun critica cun la filosofia tudestga (Kant, Hegel, Feuerbach), l’economia naziunala englaisa (Smith, Ricardo), il socialissem tempriv franzos (Fourier, Saint-Simon, Blanqui, Proudhon) sco er cun ils istoriografs da la restauraziun franzosa (Thierry, Guizot, Mignet). Surtut Engels, Karl Kautsky e Lenin, ma er Plechanow, Labriola, Trotzki e Rosa Luxemburg han influenzà a moda durabla l’ulteriur svilup dal marxissem. En ina segunda fasa, da la fin da l’Emprima Guerra mundiala fin al moviment dal 1968, ha il marxissem chattà in’ulteriura differenziaziun en las ovras da Karl Korsch, Georg Lukács, Antonio Gramsci, Ernest Mandel, André Gorz, Herbert Marcuse, Theodor W. Adorno e Louis Althusser.
Cun il temp è sa sviluppada ina filosofia marxistica specifica ed entaifer bleras disciplinas da las scienzas socialas èn sa fatgs valair moviments marxistics, sco per exempel en furma da la sociologia marxistica, da la teoria economica marxistica, da la teoria da la litteratura marxistica u en la psicologia dal freudomarxissem.