Charles Darwin
From Wikipedia, the free encyclopedia
Charles Robert Darwin (* 12 da favrer 1809 a Shrewsbury; † 19 d’avrigl 1882 a Downe) è stà in perscrutader da la natira da la Gronda Britannia. El ha contribuì a moda essenziala al svilup da la teoria da l’evoluziun e vala perquai sco in dals impurtants perscrutaders da la natira insumma.
Il viadi enturn il mund che Darwin ha fatg ils onns 1831–1836 sin la HMS Beagle dueva furmar l’eveniment-clav ed a medem temp la basa empirica per si’ovra da pli tard. En la vasta publicitad è Darwin vegnì enconuschent l’emprima giada il 1839 cura ch’èn cumparids ses rapports da viadi. Cun sias scrittiras geologicas (tranter auter davart la creaziun da grips da curals) ha el gudagnà la renconuschientscha entaifer circuls scienziads. Vers la mesadad dals onns 1850 ha Darwin plinavant publitgà ses studis davart ils giombers residents e cuntanschì renum sco zoolog e taxonom.
Gia il 1838 ha Darwin sviluppà sia teoria davart l’adattaziun al spazi da viver tras variaziun e selecziun natirala ed explitgà uschia il svilup filogenetic da tut ils organissems e lur spartiziun en differentas spezias. Varga 20 onns ha Darwin rimnà cumprovas per questa teoria. Il 1842 e 1844 ha el scrit curtas skizzas davart sia teorias, las qualas el n’ha dentant betg publitgà. Il 1856 lavurava el vi d’in vast manuscrit cun il titel Natural Selection. Tras ina brev dad Alfred Russel Wallace, a la quala quel aveva agiuntà ses manuscrit da l’Insla da las Moluccas Ternate cun ponderaziuns sumegliantas a quellas da Darwin, èn ils dus umens sa decidids da publitgar la stad 1858 lur teorias davart l’evoluziun. In onn pli tard è lura suandada l’ovra principala da Darwin On the Origin of Species (‹Davart l’origin da las spezias›). Quest’ovra, ch’explitgescha la diversitad da la vita strictamain tenor ils criteris da la scienza natirala, furma la basa da la biologia da l’evoluziun e vala sco vieuta decisiva entaifer l’istorgia da la biologia moderna.
En si’ovra The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex (‹La derivanza da l’uman e la selecziun sexuala›), cumparida il 1871, ha Darwin discutà cun la selecziun sexuala in segund mecanissem da selecziun e fatg diever da sia teoria per explitgar la derivanza da l’uman. Durant ses davos onns da vita ha Darwin intercurì plantas che raivan, orchideas e plantas carnivoras e prestà impurtantas contribuziuns a la botanica.