ਗ਼ਦਰ ਵਿਦਰੋਹ
From Wikipedia, the free encyclopedia
ਗ਼ਦਰ ਵਿਦਰੋਹ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗ਼ਦਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਫਰਵਰੀ 1915 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਤ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੂਰੇ-ਭਾਰਤ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਸੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ, ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਬਰਲਿਨ ਕਮੇਟੀ, ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਭੂਮੀਗਤ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਾਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਕੌਂਸਲੇਟ ਦੁਆਰਾ ਜਰਮਨ ਵਿਦੇਸ਼ ਦਫਤਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਨਾਮ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭਾਗੀਦਾਰ ਸਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਹਿੰਦੂ-ਜਰਮਨ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀਆਂ ਕਈ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੀ, ਜੋ 1914 ਅਤੇ 1917 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਪੈਨ-ਇੰਡੀਅਨ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।[1] [2]ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਸੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਹੋਈ। ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਤੱਕ ਭਾਰਤੀ ਇਕਾਈਆਂ ਨੂੰ ਬਗਾਵਤ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਖੁਫੀਆ ਤੰਤਰ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੁਆਰਾ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਾਕਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਖੁਫੀਆ ਤੰਤਰ ਨੇ ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਜਾਸੂਸ ਤੋਂ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ ਦੀ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁਚਲਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਮੁੱਖ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੰਦਰ ਛੋਟੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਚਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਬਗਾਵਤ ਦੇ ਖਤਰੇ ਬਾਰੇ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੁੱਧ-ਸਮੇਂ ਦੇ ਉਪਾਵਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਆਰਡੀਨੈਂਸ, 1914, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਆਰਡੀਨੈਂਸ, 1914, ਅਤੇ ਡੀਫੈਂਸ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਐਕਟ 1915 ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲਾ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਮੁਕੱਦਮਾ ਅਤੇ ਬਨਾਰਸ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚੱਲਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਯੁੱਧ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੂਜੇ ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਦੇ ਡਰ ਕਾਰਨ ਰੋਲਟ ਐਕਟ ਪਾਸ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦਾ ਸਾਕਾ ਹੋਇਆ।