ਕਾਰਲ ਜੁੰਗ
From Wikipedia, the free encyclopedia
ਕਾਰਲ ਗੁਸਤਫ਼ ਜੁੰਗ (ਜਰਮਨ:ˈkarl ˈɡʊstaf ˈjʊŋ; 26 ਜੁਲਾਈ 1875 – 6 ਜੂਨ 1961) ਸਵਿਟਜਰਲੈਂਡ ਦਾ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਮਨੋਚਿਕਿਤਸਕ ਸੀ।[1] ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ (analytical psychology) ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਜੁੰਗ ਨੇ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਮੁਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ, ਆਦਿਰੂਪਾਂ, ਅਤੇ ਸਾਮੂਹਕ ਅਚੇਤਨ ਦੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਪੇਸ਼ ਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀਆਂ। ਮਨੋਰੋਗ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਧਰਮ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਬੰਧਤ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜੁੰਗ ਨੇ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਮੁਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ, ਆਦਿਰੂਪ (archetypes), ਅਤੇ ਸਮੂਹਿਕ ਅਵਚੇਤਨ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ। ਮਨੋਰੋਗ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਧਰਮ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਬੰਧਤ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਅਕਤੀਕਰਨ (Individuation) ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਾਤਮਕ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਸੰਕਲਪ ਹੈ। ਜੁੰਗ ਵਿਅਕਤੀਕਰਨ (Individuation) ਨੂੰ - ਯਾਨੀ ਆਪਣੀ ਸਾਪੇਖਕ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਅਚੇਤ ਅਤੇ ਸੁਚੇਤ ਦੇ ਸਮੇਤ ਵਿਰੋਧਾਂ ਦੇ ਏਕੀਕਰਨ ਦੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸਮਝਦਾ ਸੀ।[2] ਜੁੰਗ ਨੇ ਆਦਿਰੂਪ, ਸਮੂਹਿਕ ਅਵਚੇਤਨ, ਜਟਿਲ, ਅਤੇ ਸੁਮੇਲਤਾ (synchronicity) ਸਹਿਤ, ਕੁਝ ਬਿਹਤਰੀਨ ਗਿਆਤ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਸੰਕਲਪ ਸਿਰਜੇ। ਮਾਇਰਸ ਬਰਿਗਸ ਟਾਈਪ ਇੰਡੀਕੇਟਰ (MBTI), ਇੱਕ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਮਨ-ਮਾਪਕ ਯੰਤਰ, ਜੁੰਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਤੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੁੰਗ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤਨ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਖੋਜਾਂ (explorations) ਦਾ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰ ਇਸ ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ। ਸੁਫ਼ਨੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕੀਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਛੇ ਗਿਆਤ ਸਮਕਾਲੀ ਯੋਗਦਾਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜੁੰਗ ਇੱਕ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਮਨੋਚਕਿਤਸਕ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਮੰਨਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਦਰਸ਼ਨ, ਰਸਾਇਣ ਵਿਦਿਆ, ਜੋਤਿਸ਼ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਕਲਾ ਸਹਿਤ ਸਪਰਸ਼ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਲੱਗਿਆ ਸੀ। ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮਨੋ-ਰਹੱਸਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਰੁਚੀ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਉਸ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ੀ ਸਮਝਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ।
ਕਾਰਲ ਜੁੰਗ | |
---|---|
ਜਨਮ | ਕਾਰਲ ਗੁਸਤਫ਼ ਜੁੰਗ 26 ਜੁਲਾਈ 1875 ਕੈਸਵਿਲ, ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ |
ਮੌਤ | 6 ਜੂਨ 1961 ਜ਼ੁਰਿਕ, ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ |
ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ | ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ |
ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ | ਐਮਾ ਜੁੰਗ |
ਵਿਗਿਆਨਕ ਕਰੀਅਰ | |
ਖੇਤਰ | ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ, ਮਨੋਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ |
ਡਾਕਟੋਰਲ ਸਲਾਹਕਾਰ | ਯੂਜੀਨ ਬਲੁਏਲਾਰ, ਸਿਗਮੰਡ ਫ਼ਰਾਇਡ |
ਦਸਤਖ਼ਤ | |