Ayoonii
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ayooniin ykn Guuttiiqni buxusa ykn maddarroo guuttii qabudha. Waan guutta'eef naannoo elektirikii ni socho'a. Atoomonni pirootonoota guuttiin eeyyoo qaban, elektiroonota guuttii seelkataa qaban fi niwutiroonii guuttii himbaabsawaa irraa hojjetamu . Ayoononni pirootoonii fi elektiroonota baay’ina wal hin qixxaanne waan qabaniif guuttii ta’u.
Atoomii ykn molakiyuulii irraa guuttiiqa hojjechuun ayoonisaayizeeshinii ykn guuttiiqoomsuu jedhama . Ayoononni lamaa fi isaa ol walitti makamanii mirroo keemikaalaa uumuu danda'u . Walitti hidhamiinsi ayoonota gidduu jiru hidhoo ayoonii jedhama .
guuttiin pirootonii irratti argamu +1 (guuttii eeyyoo) jedhamee filatama. guuttiin elektiroonii irratti argamu guuttii pirootonii irratti argamuun faallaa dha. guuttiin elektiroonii irratti argamu -1 (guuttii seelkata) dha. Atoomiin ayoonisaayizii ta’e kutaa lama, tokko eeyyoo, tokko immoo guuttii seelkata taasisa. Fakkeenyaaf, atoomiin haayidiroojiinii niwutraal pirootoonii tokkoo fi elektiroonii tokko qaba. Atoomicha ayoonii gochuun bakka lamatti isa cabsa: (1) guuttiiqa haayidiroojiinii guuttii eeyyoo qabu, H+ (2) elektiroonii guuttii seelkata qabu.
Dhangala'aan ayoonota qabu elektiroolayitii jedhama . Gaasiin ayoonota baay'ee qabu pilaasmaa jedhama . Yeroo ayoononni socho’an elektirikii jedhama . Fakkeenyaaf, sibiilaa keessatti ayoononni sibiilaa hin socho’an, garuu elektiroononni akka elektirikiitti socho’u. guuttiiqa pozaatiivii fi guuttiiqa negaatiivii waliin ni socho’u. Ayoononni chaarjii walfakkaataa qaban lama addaan ni socho’u. Yeroo ayoononni socho'an dirree maagneetiis ni uumu .
Ayoononni baay’een halluu hin qaban. Elementiiwwan gareewwan gurguddoo Gabatee Peeriyoodii keessatti argaman ayoonota halluu hin qabne uumu. Ayoononni tokko tokko halluu qabu. Sibiilonni ce’umsaa yeroo baay’ee ayoonota halluu qaban uumu.