Dilzhíʼí
From Wikipedia, the free encyclopedia
Dilzhíʼí Dineʼé éí Hoozdo Hahoodzo yiikéʼdaʼhatʼį́ʼ áádóó bitsį́ʼ yishtłizhii Dineʼé átʼé. Áádóó Dilzhíʼí Dineʼé éí Yavapai wolyé, áádóó tʼáá bi éí dį́į́ ałʼą́ą́h átʼé daʼhiikaʼ. Western Yavapai wolyéígíí éí "Tolkepaya" wolyéego yééʼadaʼdoojiʼ, áádóó Northern Yavapai wolyéígíí éí "Yavapé" wolyéego yééʼadaʼdoojiʼ, áádóó Southern Yavapai wolyéígíí éí "Kwevkepaya" wolyéego yééʼadaʼdoojiʼ, áádóó łaʼ éí "Wipukepa" wolyéego yééʼadaʼdoojiʼ. Akondiʼ tʼáá ałʼąąʼ Dilzhíʼí Dineʼé daʼhiikaiʼnidiʼ, táá ałtsoʼ bizaad, beeʼeʼoolʼį́į́ł, dóó binaʼhagáʼ ałhééłtʼééh. Dilzhíʼí Dineʼé dóó Waalibéí Dineʼé dóó Góóhníinii dóó Athabascan Apache ałdóʼ bizaad ałhééłtʼééh.
dineʼé |
Dilzhíʼí Tolkapaya, Yavapé, Kwevkapaya, Wipukpa |
Dilzhíʼí bizaad dóó Bilagáana bizaad yee yádaałtiʼ |
Hoozdo Hahoodzodi kéédahatį́ |
Saad "Yavapai" éí ayóʼyaałtʼiʼgo (yaʼdiiłtʼíʼ Dineʼé) oolyé, naaná saadígíí ałdóʼ jóhonaaʼéí (Jóhonaaʼéí Dineʼé) oolyé. Akondiʼ Yuman bizaadjí éí "haʼaʼaah nahosʼahjiʼ Dineʼé kédahatʼííniʼ" jinóoh oolyé.
1800’s biyihah yę́ędą́ą́ʼ éí Bilagáana Dilzhíʼí Dineʼé Apache(s) déíłnííhgo daʼyóʼzhiʼ nitʼééh (Dooʼákwiitʼéigo daʼyózhíʼ), naanáłá éí "Apache-Mohave"; éí doodaiiʼ éí, "Tonto-Apache" daʼnííhgo daʼyózhiʼ (Díí ałdóʼ dooʼákwiitʼéígo daʼyózhíʼ). Tʼáá doo bilagáana nidaʼhánééhdaʼ yę́ędą́ą́ʼ éí Dilzhíʼí Dineʼé kéyah nitsʼáhgo chʼodaʼyoołʼį́į́h nitʼééh: 20,000 naaki dikʼą́ʼ tsin sitʼą́ʼ aniiłtsoʼgo kéyah chʼodaʼyoołʼį́į́h nitʼééh (20,000 mi² / 51,800 km²). Dził Dookʼoʼooskiid siʼąąhniígíí (Kinłání bigháʼdi) dóó tooʼ nilį́į́hígíí: Tó Ntsʼósíkooh (Kinłání Tólą́ Dootłʼizhí Bibąąhgi dah shijááʼígíí bigháʼdi), áádóó tó daʼsiihį́į́hniígíí: Martinez lake wolyéego (Kin Yuma wolyéego daʼshijááʼiʼgi bigháʼdi), áádóó éí Dził Pinal wolyéígíí bigháʼdiʼ (Kin Béésh Bá Hooghan wolyéego daʼshijááʼiʼgiʼ biigháʼdiʼ), ákwiihóniiłtsohgo kéyah chʼodaʼyoołʼį́į́h nitʼééh.