Dinosauriers
diverse grup van de kruupdeers / From Wikipedia, the free encyclopedia
Dinosaurussen of dinosauriers (in populäre språke vake ofekörted töt dino’s) sint ne diverse grup van de kruupdeers. De öldste vündste stammet uut et trias, den tyd tüsken 243 en 233,23 miljoon jår eleaden. Toch sint de geleyrden et noch neet eyns oaver et precyse begin van de eyrste dinosauriers.
Nå de groute triasjura-uutstarving van 201,3 miljoon jår weaderümme oaverheyrskeden see as ewarvelden up et land. Dat bleav et heyle jura en kryt sou.
Uut fossylen blikt dat vöägel ouk dinosauriers sint (dinosauriers med veaderen) dee evolueerden van eyrdere theropoden in et latere juratydpark. See oaverleavden as eanigste dinosaurierlyne de kryt-paleogene uutstarving van sou’n 66 miljoon jår weaderümme. Dårümme maket geleyrden nu en underskeid tüsken vlegende dinosauriers (vöägel) en neet-vlegende, uutestörvene dinosauriers (alle dino’s behalve vöägel).
Taksonomisk, morfologisk un ekologisk eseen sint dinosauriers ne uuteynloupende grupe deers. Vöägel gevt et in 10.700 leavende soorten, wårmed as et de meyst verbreide grupe ewarvelden is. Uut fossylen maket paleontologen up dat der meyr as 900 afsünderlike genera en meyr as 1000 verskeidene soorten neet-evlöägelde dinosauriers eweasd hebbet.
Dinosauriers warren en sint verspreid oaver yder wearlddeyl, beide in noch leavende soorten (vöägel) en uutestörvenen. In de eyrste hälvde van den 20. eywe, noch vöärdat vöägel ouk as dinosauriers ereakend wörden, meynden de meyste weatenskoppers dat dino's tråg en koldblodig warren. Undersöök vanaf de söäventiger jåren weys uut dat dinosauriers aktive leavens hadden med ne verhöygde verbranding en meyrdere eygene kenmarken vöär sociale uutwesseling. Wat warren grasers, anderen jagers. Uut undersöken blikt ouk dat alle dino’s eier leaden en dat beide de vlegende en neetvlegende dino’s vake en nöst bouwden.
Dinosaurussen löypen van oorsprung up twey beynen. Toch sint der heyl wat veerbeynige soorten evünden. Ouk warren der soorten dee, as se wolden, up beide wysen uut de vöte kunden.
Vöäle dinosaurussen hadden groute krounen en höärns as versyring, anderen untwikkelden en butenwaerts skelet of steakels. De oaverleavende lyne dino’s van vandage den dag (vöägel) hebbet vake kleine lyve ümdat se vöäle vleget. Vöäle prehistoriske dinosauriers (beide vlegend en neetvlegend) hadden groute lyve. De gröätste sauropode dinosauriers kunden matten wal 39,7 meter van kop töt start un sommigen wörden sou’n 18 meter houge. See warren de gröätste landdeers van alle tyden. Vöär vöäle soorten geldet en bewåringsvöäroordeyl: der wördt emeynd dat alle dinosauriers unwys grout warren, mär groute bütte blyvet better bewård töt se fossiliseerd sint. De meyste dinosauriers warren in döärsneyde sou rund de 50 centimeter lank.
De eyrste vündste wårvan as lüde döärhadden at et dino's warren, stammet uut de 19. eywe. Den name ‘dinosaurier’ (‘verskrikkelik kruupdeer’) kümt van Sir Richard Owen in 1841 üm nen vasten name to hebben vöär disse “groute fossile kruupdeers”. Vanaf den tyd kummet nen houp turisten oaver de heyle wearld sik in museums vergapen an herupbouwde dinosaurierskeletten. Dinosauriers sint neet neyr weg to denken uut populäre kultuur. Med öären ümvang en öäre angstwekkende en unvöärstelbåre verskyning sint se geleevde underwarpen vöär böker en films, sou as Jurassic Park en Godzilla.
En temapark in et neadersassiske gebeed is Dinoland Zwolle. Döärdat se sou populäär sint, is der ouk vöäle geld vöär ny undersöök. Nye untdekkingen kummet regelmåtig in de media vöärby.