Statwa tal-Libertà
skultura u monument fil-Gżira tal-Libertà fil-Port ta' New York, fl-Istati Uniti / From Wikipedia, the free encyclopedia
L-Istatwa tal-Libertà (Il-Libertà Tillumina d-Dinja; bl-Ingliż: Liberty Enlightening the World; bil-Franċiż: La Liberté éclairant le monde) hija skultura Neoklassika kolossali u monument fuq il-Gżira tal-Libertà fil-Port tal-Belt ta' New York, l-Istati Uniti. L-istatwa tar-ram, li kienet rigal mill-poplu Franċiż lill-poplu Amerikan, ġiet iddisinjata mill-iskultur Franċiż Frédéric Auguste Bartholdi u l-qafas tal-metall tagħha nbena minn Gustave Eiffel. L-istatwa ġiet iddedikata fit-28 ta' Ottubru 1886.
L-istatwa hija figura ta' Libertas, alla femminili Rumana mlibbsa tal-libertà. F'idha l-leminija għandha torċa li żżomm fuq rasha, u f'idha x-xellugija ġġorr tabula ansata bl-iskrizzjoni JULY IV MDCCLXXVI (l-4 ta' Lulju 1776 bl-ittri numeriċi Rumani), li hija d-data tad-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Istati Uniti. Ma' saqajha hemm qajd u katina mkissrin u tidher qisha miexja 'l quddiem, bħala kommemorazzjoni tal-abolizzjoni nazzjonali reċenti tal-jasar. Wara li ġiet iddedikata, l-istatwa saret ikona tal-libertà u tal-Istati Uniti, u titqies bħala simbolu ta' merħba lill-immigranti li jaslu bil-baħar.
Bartholdi kien ispirat mill-professur tal-liġi u politiku Franċiż, Édouard René de Laboulaye, li jingħad li fl-1865 ikkummenta li kwalunkwe monument li jinbena biex ifakkar l-indipendenza tal-Istati Uniti kellu jkun proġett konġunt bejn il-poplu Franċiż u dak tal-Istati Uniti. Il-Gwerra bejn Franza u l-Prussja dewmet il-progress sal-1875, meta Laboulaye ppropona li l-Franċiżi jiffinanzjaw l-istatwa u l-Istati Uniti jipprovdu s-sit u jibnu l-pedestall. Bartholdi ikkompleta r-ras u l-id bit-torċa qabel ma l-istatwa ġiet iddisinjata għalkollox, u dawn il-biċċiet intwerew lill-pubbliku fil-wirjiet internazzjonali ta' dak iż-żmien.
L-id bit-torċa ntweriet fil-Wirja Ċentenarja f'Philadelphia fl-1876, u f'Madison Square Park f'Manhattan mill-1876 sal-1882. Il-ġbir ta' fondi kien iebes, speċjalment għall-Amerikani, u sal-1885 ix-xogħol fuq il-pedestal affaċċja nuqqas ta' fondi. Il-pubblikatur Joseph Pulitzer, ta' New York World, nieda kampanja ta' donazzjonijiet biex il-proġett jitlesta u attira lil iktar minn 120,000 kontributur, li l-biċċa l-kbira minnhom taw inqas minn dollaru. L-istatwa nbniet fi Franza, ġiet ittrasportata f'kaxxi kbar, u ġiet assemblata fuq il-pedestall li kien tlesta fil-gżira li dak iż-żmien kien jisimha l-Gżira ta' Bedloe. It-tlestija tal-istatwa ġiet iċċelebrata bl-ewwel parata bil-konfetti fi New York u b'ċerimonja ta' dedika ppresjeduta mill-President Grover Cleveland.
L-istatwa kienet amministrata mill-Bord tal-Fanali tal-Istati Uniti sal-1901 u mbagħad mid-Dipartiment tal-Gwerra; mill-1933 ġiet amministrata mis-Servizz tal-Parks Nazzjonali bħala parti mill-Monument Nazzjonali tal-Istatwa tal-Libertà, u hija attrazzjoni turistika ewlenija. L-aċċess pubbliku għall-gallarija mad-dawra tat-torċa tneħħa mill-1916.