Амазонка
From Wikipedia, the free encyclopedia
Амазо́нка (порт. — Amazonas) — Къыбыла Америкада саркъгъан сууду, дунияда бассейини бла, суу толулулугъу бла эмда узунлугъу бла эм уллу къобанды. Мараньон бла Укаяли бир-бирине къошулса къуралады. Баш тамал салгъан Мараньон суудан саналса узунлугъу 6437 км, 20 ёмюрню ахырында ачылгъан Апачета тамал суудан саналса — 7000 км чакълы бирди, Укаялиден — 7000 км асламды. Бассейнини майданы 7180 минг км² (башха билгилеге кёре 6915 минг км²).
Амазонка | |
---|---|
Amazonas | |
Амазонканы бассейни | |
Характеристикасы | |
Узунлугъу | 6992,06[1] км |
Бассейнини майданы | 7180 минг км² |
Сууну джоюлгъаны | 220 минг м³/с |
Баргъан суу | |
Башы | Мараньон бла Укаяли сууланы къошулгъан джерлери |
Аягъы | Атлантика океан |
Орналгъаны | |
Бу территорияла бла агъады | Перу, Колумбия, Бразилия, Боливия, Венесуела, Эквадор, Гайана |
Амазонка Викигёзенде |
Амазонканы бассейнини кёбюсю Бразилияныкъыды, къыбыла-кюнбатыш эмда кюнбатыш районлары — Боливияда, Перуда, Эквадорда эм Колумбиядады. Кёбюсюне Амазон алашалыкъ бла саркъыб, Амазонка Атлантика океаннга агъады, Амазонканы дельтасы дунияда эм уллуду (майданыны ёлчеми 100 минг км² чакълы бир).
Амазонкагъа бирда кёб джетек суу саркъады, аланы 20-дан артыгъы 1500 километрден узун сууладыла.
Эм уллула аланы ичинде быладыла: онг джанындан — Журуа, Пурус, Мадейра, Тапажос, Шингу, Токантинс; сол джаны— Иса, Жапура, Риу-Негру.
Сууну тёбен агъымында орта джоюму 220 минг м³/с чакълы бирди (джылны чагъына кёре 70-ден 300 минг куб. м сек. дери). Джылны орта саркъыуу 7000 км³ чакълы бирди (дунияны бютеу къобанларыны джыллыкъ саркъыуундан 15 % чакълы бири). Къаты саркъыуу — 1 миллиард тоннадан асламды. Сууну аягъындан ёрге 1400 чакълы бирге океандан суу къобуб кёлтюрюрге болады, эмда аякъ джанында поророка болады.
Бютеу джетеклери бла бирге Амазонка 25 минг км. узунлугъу бла ич суу джолланы системасын къурайды. Амазонканы баш суу орну Андлагъа дери 4300 км. кеме джюзерча бир теренлиги барды. Манаус шахаргъа дери (суу аягъындан 1600 км.) океан кемеле чыгъаргъа боладыла.
Баш портла (тёбенден огъарыгъа): Белен, Сантарен, Обидус, Манаус (Бразилия), Икитос (Перу).