ប្រវត្តិសាស្ត្រភូមា
From Wikipedia, the free encyclopedia
ប្រវត្តិសាស្ត្រភូមា (មីយ៉ាន់ម៉ា) គ្របដណ្ដប់ប្រវត្តិកាលចាប់ពីពេលនៃការតាំងលំនៅមនុស្សដែលគេស្គាល់ដំបូង១៣ ០០០ឆ្នាំកន្លងទៅមកដល់សម័យបច្ចុប្បន្ន។ ពួកអ្នកស្រុកដំបូងៗបង្អស់នៃប្រវត្តិសាស្ត្រដែលបានកត់ត្រាទុកគឺពួកព្យូដែលបានចូលទៅកាន់ដងទន្លេឥរាវតីចាប់ពីយូនណានរ.សតវត្សទី២ម.គ.។ នៅសតវត្សទី៤ ស.ធ. ពួកព្យូបានស្ថាបនារដ្ឋបុរីជាច្រើននៅត្រឹមចុងខាងត្បូងព្រំ (ព្យី) និងបានកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា។ កាន់តែឆ្ងាយទៅខាងត្បូង គឺពួកមន ដែលបានចូលពីនគរហរិបុញ្ជ័យនិងទ្វារវត្តីនៅភាគខាងកើត បានបង្កើតឡើងរដ្ឋបុរីផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ពួកគេតាមបណ្ដោយខ្សែឆ្នេរភូមាភាគខាងក្រោមនៅដើមសតវត្សទី៩។
ក្រុមមួយផ្សេងទៀត ម៉្រានម៉ា (ពួកភូមា រឺ បឹម៉ា) នៃនគរណានចោ បានចូលទៅកាន់ដងទន្លេឥរាវតីខាងលើនៅដើមសតវត្សទី៩។ ពួកគេបានបន្តបង្កើតឡើងនូវអធិរាជាណាចក្របាកាន (១០៤៤-១២៨៧) ការបង្រួបបង្រួមជានិច្ចលើកទីមួយនៃដងទន្លេឥរាវតីនិងបរិមណ្ឌលរបស់ខ្លួន។ ភាសានិងវប្បធម៌ភូមា បានចូលមកយឺតៗទៅជំនួសធម្មនិយមព្យូនិងមនកំឡុងសម័យនោះ។ បន្ទាប់ពីការធ្លាក់របស់បាកាននៅឆ្នាំ១២៨៧ នគរតូចៗជាច្រើន ក្នុងនោះដែលអវៈ ហង្សាវត្តី អារ៉ាកាន និង ពួករដ្ឋឝានធ្លាប់មានឥទ្ធិពលសំខាន់ បានមកដើម្បីត្រួតត្រាទេសភាពនេះ ដែលពោរពេញដោយសម្ព័ន្ធមិត្តប្រែប្រួលជានិច្ច និងសង្គ្រាមរហូត។ នៅពាក់កណ្ដាលទីពីរនៃសតវត្សទី១៦ រាជវង្សតោនងុ (១៥១០-១៧៥២) បានបង្រួបបង្រួមប្រទេសនេះឡើងវិញ និងបានស្ថាបនាអធិរាជាណាចក្រធំបំផុតនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រអាស៊ីអាគ្នេយ៍អស់រយៈកាលមួយរយៈពេលខ្លី។ ស្ដេចតោនងុក្រោយៗបានបង្កើតកំណែទម្រង់រដ្ឋបាលនិងសេដ្ឋកិច្ចជាគន្លឹះៗជាច្រើនដែលបានផ្ដល់ឱ្យនគរកាន់តែតូច សន្តិភាព និង រុងរឿងនៅសតវត្សទី១៧និងដើមសតវត្សទី១៨។ នៅពាក់កណ្ដាលទីពីរនៃសតវត្សទី១៨ រាជវង្សកូនបោន (១៧៥២-១៨៨៥) បានស្ដានគរនេះឡើងវិញ និងបានបន្តកំណែទម្រង់តោនងុដែលបានបង្កើនការគ្រប់គ្រងកណ្ដាលក្នុងតំបន់បរិមណ្ឌលជាច្រើន និងបានផលិតមួយក្នុងចំណោមរដ្ឋដែលាមានអក្ខរភាពភាគច្រើនបំផុតនៅអាស៊ី។ រាជវង្សនេះក៏បានដើរចូលទៅក្នុងសង្គ្រាមជាមួយពួកអ្នកជិតខាងខ្លួនទាំងអស់។ នគរនេះបានធ្លាក់ទៅពួកប៊្រិតថេនរយៈកាលប្រាំមួយទសវត្សជាង (១៨២៤-៨៥)។
ការគ្រប់គ្រងប៊្រិតថេនបាននាំមកនូវការផ្លាស់ប្ដូរសង្គម សេដ្ឋកិច្ច វប្បធម៌ និងរដ្ឋបាលបន្តៗជាច្រើនដែលបានប្រែក្លាយសង្គមកសិជនបទភ្លាមៗ។ សំខាន់បំផុត ពួកប៊្រិតថេនគ្រប់គ្រងភាពដោយឡែកគ្នានៃក្រុមខាងក្រៅដែលបានដាក់ពណ៌ចំណោមក្រុមជនជាតិច្រើនអនេករបស់ប្រទេសនេះ។ ចាប់តាំងពី ឯករាជ្យនៅឆ្នាំ១៩៤៨ ប្រទេសនេះបានស្ថិតនៅក្នុងចំណោមមួយក្នុងសង្គ្រាមរដ្ឋប្បវេណីដែលអូសបន្លាយដ៏យូរបំផុត ដែលនៅតែមិនទាន់ដោះស្រាយរូច។ ប្រទេសនេះស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងយោធាក្រោមរូបភាពផ្សេងៗចាប់ពី ១៩៦២ ដល់ ២០១០ និងនៅក្នុងដំណើរការបានក្លាយជាមួយក្នុងចំណោមប្រទេសជាតិដែលអភិវឌ្ឍតិចជាងគេបំផុតក្នុងពិភពលោក។