Տնտեսություն
From Wikipedia, the free encyclopedia
Տնտեսություն (հին հունարեն՝ οἶκος – տուն և νόμος – օրենք, տառացիորեն «տնտեսավարման կանոններ») տնտեսական գործունեություն (արտադրություն, բաշխում, փոխանակում և բարիքների սպառում)։ «Տնտեսություն» տերմինի տակ սովորաբար ենթադրվում է`
- «Տնտեսություն» գիտությունը,
- համաշխարհային տնտեսությունը (ինտերէկոնոմիկան),
- երկրում տնտեսական գործունեության ամբողջությունը,
- որևիցե հասարակության տնտեսությունը (մարզի, երկրի, խմբի, երկրների, աշխարհի),
- տան վարման օրենքները, կանոնները,
- նյութական և ոչ նյութական արտադրության տեսակների ամբողջությունը,
- արտադրության, բաշխման, փոխանակման և սպառման համակարգում դասավորվող և հասարակության տնտեսական բազիս ձևավորող տնտեսական հարաբերությունների ամբողջությունը, որի վրա տեղակայվում են գաղափարական և քաղաքական կառույցները։
Ընդհանուր առմամբ, տնտեսությունը սահմանվում է «որպես սոցիալական տիրույթ, որն ընդգծում է սակավ ռեսուրսների արտադրության, օգտագործման և կառավարման հետ կապված պրակտիկաները, դիսկուրսները և նյութական արտահայտությունները»։ Տվյալ տնտեսությունը գործընթացների ամբողջություն է, որը ներառում է նրա մշակույթը, արժեքները, կրթությունը, տեխնոլոգիական էվոլյուցիան, պատմությունը, սոցիալական կազմակերպությունը, քաղաքական կառուցվածքը և իրավական համակարգերը, ինչպես նաև նրա աշխարհագրությունը, բնական ռեսուրսների օժտվածությունը և էկոլոգիան՝ որպես հիմնական գործոններ[1][2][3][4]։ Այս գործոնները տալիս են ենթատեքստ, բովանդակություն և սահմանում են այն պայմաններն ու պարամետրերը, որոնցում գործում է տնտեսությունը։ Այլ կերպ ասած, տնտեսական տիրույթը փոխկապակցված մարդկային պրակտիկաների և գործարքների սոցիալական տիրույթ է, որը միայնակ չէ։
Տնտեսական գործակալները կարող են լինել անհատներ, ձեռնարկություններ, կազմակերպություններ կամ կառավարություններ։ Տնտեսական գործարքները տեղի են ունենում, երբ երկու խմբեր կամ կողմեր համաձայնում են գործարքի ենթարկված ապրանքի կամ ծառայության արժեքը կամ գինը, որը սովորաբար արտահայտվում է որոշակի արժույթով։ Այնուամենայնիվ, դրամական գործարքները կազմում են միայն տնտեսական տիրույթի մի փոքր մասը։
Տնտեսական ակտիվությունը խթանում է արտադրությունը, որն օգտագործում է բնական ռեսուրսները, աշխատուժը և կապիտալը։ Ժամանակի ընթացքում այն փոխվել է տեխնոլոգիայի, նորարարության (նոր ապրանքներ, ծառայություններ, գործընթացներ, ընդլայնվող շուկաներ, շուկաների դիվերսիֆիկացիա, առանձնահատուկ շուկաներ, եկամուտների գործառույթների ավելացում) շնորհիվ, ինչպիսին է մտավոր սեփականությունը և արդյունաբերական հարաբերությունների փոփոխությունները (առավել ուշագրավ է երեխաների աշխատանքը)։ աշխարհի որոշ մասերում փոխարինվում է կրթության համընդհանուր հասանելիությամբ)։
Շուկայական վրա հիմնված տնտեսությունն այն տնտեսությունն է, որտեղ ապրանքներն ու ծառայությունները արտադրվում և փոխանակվում են մասնակիցների (տնտեսական գործակալների) միջև պահանջարկի և առաջարկի համաձայն՝ փոխանակման եղանակով կամ ցանցում ընդունված վարկային կամ դեբետային արժեքով, օրինակ՝ արժույթի միավորով։ . Հրամանատարության վրա հիմնված տնտեսությունն այն տնտեսությունն է, որտեղ քաղաքական գործակալներն ուղղակիորեն վերահսկում են, թե ինչ է արտադրվում և ինչպես է այն վաճառվում և բաշխվում։ Կանաչ տնտեսությունը ցածր ածխածնային, ռեսուրսների արդյունավետ և սոցիալական ներառական է։ Կանաչ տնտեսության մեջ եկամուտների և զբաղվածության աճը պայմանավորված է պետական և մասնավոր ներդրումներով, որոնք նվազեցնում են ածխածնի արտանետումները և աղտոտումը, բարձրացնում էներգիայի և ռեսուրսների արդյունավետությունը և կանխում կենսաբազմազանության և էկոհամակարգային ծառայությունների կորուստը։ Համերգային տնտեսությունն այն է, երբ կարճաժամկետ աշխատատեղերը նշանակվում կամ ընտրվում են առցանց հարթակների միջոցով[5]։ Նոր տնտեսությունը տերմին է, որը վերաբերում է ամբողջ ձևավորվող էկոհամակարգին, որտեղ ներդրվել են նոր չափանիշներ և պրակտիկա, սովորաբար տեխնոլոգիական նորարարությունների արդյունքում[6]։ Համաշխարհային տնտեսությունը վերաբերում է մարդկության տնտեսական համակարգին կամ համակարգերին ընդհանուր առմամբ։