Չիմու մշակույթ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Չիմու, մշակույթ, որը կենտրոնացած է եղել Չիմորում` Չան Չան մայրաքաղաքով, որը մեծ աղյուսե քաղաք է Մոչե հովտում, ներկայիս Պերուի Տրուխիլիո քաղաքի մոտ։ Մշակույթը սկզբնավորվել է մոտավորապես 900 թվականին։ Ինկերի կայսր Տուպակ Ինկա Յուպանկին 1470 թվականին արշավանք է սկսել և գրավել է Չիմուն[1]։
| ||||
| ||||
Քարտեզ | ||||
Ընդհանուր տեղեկանք | ||||
Մայրաքաղաք | Չան Չան | |||
Լեզու | Մոչիկա, Քուինգնամ | |||
Կրոն | Բազմաստվածություն | |||
Իշխանություն | ||||
Պետական կարգ | Մշակույթ |
Սա այս շրջանում Իսպանացիների հայտնվելուց մոտ 50 տարի առաջ էր։ Հետևաբար իսպանացի պատմաբաններին հաջողվել է Չիմու մշակույթի մասին վկայություններ արձանագրել այն մարդկանցից, ովքեր ապրել են Ինկերի ներխուժումից առաջ։ Հնագիտական ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ Չիմորը գերաճել է Մոչե մշակույթի մնացորդներից։ Վաղ Չիմու մշակույթի խեցեղենը որոշակի նմանություններ ունի Մոչե մշակույթինի հետ։ Երկուսի խեցեղենում էլ գերակշռում է սև գույնը, իսկ թանկարժեք մետաղներից աշխատանքները արված են մանրակրկիտ և բարդ զարդանախշերով։
Չիմու ժողովուրդը բնակվել է Պերուի հյուսիսային ափին։ Այս տարածքն ընդգրկում է անապատի մի փոքր շերտ, որի լայնությունը 20-100 մղոն է։ Այն գտնվում է Անդերի խաղաղօվկիանոսյան և արևմտյան լանջերի միջև։ Որոշ վայրերում անապատի այս հատվածը հատում են կարճ գետեր, որոնց շնորհիվ առաջացել են կանաչ և բերրի օազիսներ։ Հովիտները բավականին հարթ են և հարմար են լավ ոռոգում իրականացնելու համար, սրա շնորհիվ էլ Չիմու քաղաքակրթությունն ուներ զարգացած գյուղատնտեսություն։ Ձկնորսությունը նույնքան կարևոր էր, որքան գյուղատնտեսությունը[2]։
Հայտնի է, որ Չիմու ժողովուրդը երկրպագել է լուսնին։ Նրանք կարծում էին, որ լուսինը ավելի հզոր ուժ ունի, քան արևը։ Սա բնորոշ է եղել նաև Ինկերին։ Ծիսական արարողություններում մեծ դեր ունեին զոհաբերությունները։ Որպես ընծա հաճախ մատուցում էին Spondylus խեցեմորթ, որն ապրում է միայն ներկայիս Էկվադորի ափամերձ տաք ջրերում։ Այն նույնացվում էր ծովի, անձրևի և բերրիության հետ[3]։
Չիմու մշակույթը հայտնի էր յուրահատուկ միագույն խեցեղենով և մետաղագործությամբ (ոսկի, արծաթ, պողպատ, բրոնզ և տումբագա (պողպատի և ոսկու խառնուրդ))։ Խեցեղենը հիմնականում ուներ ինչ-որ էակի ձև, կամ էլ քառակուսի շշի վրա նստած կամ էլ կանգնած մարդու ձև։ Խեցեղենին սև, փայլուն մակերես տալիս էին ՝ այն բարձր ջերմաստիճանի տակ հղկելով փակ թրծավառարանում, որը թույլ չէր տալիս թթվածնին ռեակցիա առաջացնել կավի հետ։