Ինքնասպան հարձակում
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ինքնասպան հարձակումը ցանկացած բռնի հարձակում է, որը սովորաբար ենթադրում է պայթուցիկ նյութերի օգտագործում, որտեղ հարձակվողները կատարում են ինքնասպանություն՝ կիրառված հարձակման մեթոդի անմիջական հետևանքով։ Ինքնասպան հարձակումները տեղի են ունեցել պատմության ընթացքում, հաճախ որպես ռազմական արշավի մաս (ինչպես ճապոնացի «կամիկաձե» օդաչուները 1944–1945 թվականներին Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ), իսկ վերջերս՝ որպես իսլամական ահաբեկչական արշավների (ինչպես, օրինակ, սեպտեմբերի 11-ի հարձակումները 2001 թ.) մաս։ Թեև, ընդհանուր առմամբ, չեն կարգավորվում միջազգային իրավունքի համաձայն, շատ ինքնասպան հարձակումներ խախտում են պատերազմի միջազգային օրենքները, ինչպիսիք են կեղծիքը կամ քաղաքացիական անձանց թիրախավորումը[1]։
Մինչդեռ 1945-ից մինչև 1980 թվականը աշխարհի ցանկացած կետում քիչ թվով մահապարտ հարձակումներ են տեղի ունեցել[2],1981 թվականից մինչև 2015 թվականի սեպտեմբերն ընկած ժամանակահատվածում ավելի քան 40 երկրներում տեղի է ունեցել 4814 մահապարտ ահաբեկչություն[3], սպանելով ավելի քան 45000 մարդու։ Այս ընթացքում նման հարձակումների համաշխարհային մակարդակը 1980-ականներին տարեկան միջինը երեքից հասել է ամսական մոտ մեկի 1990-ականներին մինչև շաբաթական գրեթե մեկ անգամ 2001-ից մինչև 2003 թվականը[4] օրական մոտավորապես մեկ անգամ 2003-ից մինչև 2015 թվականը[3]։
Ինքնասպան հարձակումները հակված են ավելի մահացու և կործանարար լինել, քան մյուս ահաբեկչական հարձակումները[5] քանի որ նրանք հանցագործներին հնարավորություն են տալիս թաքցնել զենքերը, վերջին րոպեին ճշգրտումներ կատարել, և նրանք չեն պահանջում հեռավոր կամ հետաձգված պայթեցում, փախուստի պլաններ կամ փրկարարական խմբեր։ Դրանք 1981-2006թթ ամբողջ աշխարհում կազմում էին բոլոր ահաբեկչությունների միայն 4%-ը, սակայն առաջացրել են ահաբեկչության հետ կապված բոլոր մահերի 32%-ը։ Այդ հարձակումների 90 տոկոսը տեղի է ունեցել Աֆղանստանում, Իրաքում, Իսրայելում, Պաղեստինում, Պակիստանում և Շրի Լանկայում[6]։ Ընդհանուր առմամբ, 2015 թվականի դրությամբ բոլոր մահապարտների հարձակումների մոտ երեք քառորդը տեղի է ունեցել ընդամենը երեք երկրներում՝ Աֆղանստանում, Պակիստանում և Իրաքում[7]։
Ինքնասպան հարձակումները նկարագրվել են (Վ. Հաթչինսոնի կողմից) որպես հոգեբանական պատերազմի զենք[8] թիրախային բնակչության մեջ վախ սերմանելու նպատակով[9], ռազմավարություն՝ վերացնելու կամ գոնե կտրուկ նվազեցնելու այն ոլորտները, որտեղ հասարակությունը իրեն ապահով է զգում և, ինչպես նաև ցույց տալու, թե հանցագործները որքան հեռու կարող են գնալու իրենց նպատակներին հասնելու համար[5]։
Ինքնասպանները կարող են տարբեր դրդապատճառներ ունենալ։ Կամիկաձե օդաչուները գործել են զինվորական հրամանների ներքո, մինչդեռ այլ հարձակումներ իրականացվել են կրոնական կամ ազգայնական նպատակներով։ Մինչև 2003 թվականը, ըստ վերլուծաբան Ռոբերտ Փեյփի, հարձակումների մեծ մասը ուղղված էր հարձակվողների հայրենիքը գրաված ուժերին[10]։ Մարդաբան Սքոթ Ատրանը նշում է, որ առնվազն 2000-2004 թվականներին ռմբակոծիչների ճնշող մեծամասնությանը դրդել է իսլամիստների նահատակության գաղափարախոսությունը[11]։