Úsáideoir:MALA2009/Charles Darwin
From Wikipedia, the free encyclopedia
Nádúraí Sasanach ba ea Charles Robert Darwin FRS (12 Feabhra 1809 – 19 Aibreán 1882), a thug faoi deara agus a léirchruthaigh go ndearna gach speiceas ar domhan éabhlóid ó shinsir choiteanna le himeacht aimsire tríd an bpróiseas ar thug sé an roghnú nádúrtha air. Le linn a shaoil, ghlac pobal na heolaíochta agus cuid mhaith den phobal i gcoitinne leis an bhfíoras go dtarlaíonn éabhlóid. Féachadh go forleathan ar a theoiric um roghnú nádúrtha mar an príomh-mhíniú don phróiseas éabhlóide sna 1930idí, agus is í an teoiric sin atá mar bhunús na teoirice nua-aimseartha éabhlóide anois. I bhfoirm mhionathraithe, is í fionnachtain eolaíochta Darwin teoiric aontaithe na n-eolaíochtaí beatha. Tugann sí míniú loighciúil ar éagsúlacht na beatha.
Nuair a bhí Darwin in Ollscoil Dhún Éideann, rinne sé faillí ina staidéar leighis chun mionscrúdú a dhéanamh ar inveirteabraigh mhuirí. Ansin spreag Ollscoil Cambridge dúil in eolaíocht nádúrtha. Ghnóthaigh sé cáil mar gheolaí ardchéimiúil de bharr an turas farraige a rinne sé ar HMS Beagle, turas a mhair cúig bliana. Thacaigh a chuid tuairimí agus teoiricí le smaointe aonfhoirmeachais Charles Lyell agus bhí an-cháil agus meas air mar údar tar éis fhoilsiú na dialainne a choimeád sé ar an turas. Chuaigh dáileadh geografach fiadúlra agus iontaisí a bhailigh sé ar an turas sa mhuileann air agus mar sin rinne Darwin mionscrúdú ar chlaochlú speiceas agus cheap sé a theoiric um roghnú nádúrtha sa bhliain 1838. Cé gur phléigh sé a chuid smaointe le go leor nádúraithe, bhí am ag teastáil uaidh le haghaidh taighde forleathan agus bhí a obair gheolaíoch mar thosaíocht aige. Bhí a theoiric á scríobh aige i 1858 nuair a sheol Alfred Russel Wallace aiste chuige a rinne cur síos ar an smaoineamh céanna. Dá bharr sin, rinne siad an dá theoiric dá gcuid a chomhfhoilsiú láithreach.
Bhunaigh an leabhar a scríobh sé i 1859, On the Origin of Species, síolrú éabhlóideach le mionathrú mar an príomh-mhíniú eolaíochta ar éagsúlú i nádúr. Rinne sé scrúdú ar éabhlóid an duine agus ar roghnú gnéasach in The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex, agus ina dhiaidh sin in The Expression of the Emotions in Man and Animals. Foilsíodh a chuid taighde ar phlandaí i sraith leabhar, agus sa leabhar deireanach a scríobh sé, rinne sé scrúdú ar phéisteanna talún agus ar an éifeacht a bhíonn acu ar ithir.
Mar aitheantas ar dhearscnaitheacht Darwin, eagraíodh sochraid stáit dó. Níor tugadh an onóir sin ach do chúigear mór le rá sa naoú haois déag nár bhain leis an teaghlach ríoga sa Ríocht Aontaithe. Tá sé curtha in Westminster Abbey, gar do John Herschel agus do Isaac Newton.