کاربر:Vahid/صفحه تمرین/رضاشاه
From Wikipedia, the free encyclopedia
رضا پهلوی (۲۴ اسفند ۱۲۵۶ – ۴ مرداد ۱۳۲۳) که به رضاشاه شهرت دارد و با عنوان رسمی اعلیحضرت همایونی شاهنشاه خطاب میشد، نخستوزیر ایران از سال ۱۳۰۲ تا ۱۳۰۴ خورشیدی و پادشاه ایران از ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ خورشیدی و بنیانگذار دودمان پهلوی بود. پادشاهی رضاشاه پایان فرمانروایی قاجاریان و آغاز دوران نظام پهلوی بود.[2][3] ابتدا تلاش ناکامی در جهت جمهوریخواهی کرد؛ بالاخره در سال ۱۳۰۴ به پادشاهی رسید.
رضاشاه پهلوی | |
---|---|
شاهنشاه ایران | |
سلطنت | از ۴ اردیبهشت ۱۳۰۵ خورشیدی تا ۳ شهریور ۱۳۲۰ خورشیدی |
تاجگذاری | تهران، کاخ گلستان |
پیشین | احمدشاه قاجار |
جانشین | محمدرضا پهلوی |
نخست وزیران | |
نخست وزیر ایران | |
دوران | از ۵ آبان ۱۳۰۲ تا ۱۰ آبان ۱۳۰۴ |
پیشین | حسن پیرنیا |
جانشین | محمدعلی فروغی |
پادشاه | احمدشاه قاجار |
وزیر جنگ ایران | |
دوران | از ۴ اردیبهشت ۱۳۰۰ تا ۱۰ آبان ۱۳۰۴ |
پیشین | مسعود کیهان |
جانشین | عبدالله امیرطهماسبی |
پادشاه | احمدشاه قاجار |
زاده | ۲۴ اسفند ۱۲۵۶ خورشیدی ایران، مازندران، سوادکوه، آلاشت |
درگذشته | ۴ مرداد ۱۳۲۳ خورشیدی (۶۶ سال) آفریقای جنوبی، ژوهانسبورگ |
همسران | مریم سوادکوهی تاجالملوک آیرملو توران امیرسلیمانی عصمت دولتشاهی |
فرزند(ان) | |
خاندان | پهلوی |
پدر | عباسعلی داداشبیگ |
مادر | نوشآفرین آیرملو |
امضاء | |
اطلاعات نظامی | |
خدمت | قوای قزاق |
سالهای خدمت | ۱۲۷۳–۱۳۰۰ |
درجه | سرتیپ |
عناوین رضاشاه پهلوی | |
---|---|
عنوان مرجع | اعلیحضرت همایون شاهنشاه[1] |
عنوان گفتاری | اعلیحضرت همایونی رضاشاه کبیر |
عنوان دیگر | در پیش از پادشاهی: رضا سوادکوهی، رضاخان، رضاخان میرپنج، سردار سپه |
وی دوران خردسالی را در فقر گذراند. از نوجوانی به نظام پیوست و مدارج ترقی را پیمود. در ۲۵ دی ماه ۱۲۹۹ از سوی ژنرال انگلیسی ادموند آیرونساید بعنوان فرمانده قوای قزاق منصوب[4]و ۲ ماه بعد در کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹، نیروهای قزاق به فرماندهی رضاخان تهران را اشغال کردند.[5] رضاخان ابتدا در مقام وزیر جنگ، بسیاری از ناآرامیها و راهزنیها را از بین برد. در ۳ آبان ۱۳۰۲ رضاخان با فرمان احمدشاه قاجار به منصب نخستوزیری گمارده شد.[3] اگر چه رضاخان با پشتیبانی انگلستان و با کودتا در عرصه سیاست ایران رخ نمود، اما ارتقای وی در قدرت تا جایگاه پادشاهی مدیون پشتکار و اراده اش در نظم دادن به امور در سمت سردار سپه ای و نخستوزیری بود.[6]
ایران در دوره پادشاهی رضاشاه شاهد ایجاد نظمی نوین بود.[7] وی نهادهای مدرن را در ایران تأسیس یا تقویت کرد که از مهمترین آنها تأسیس ارتش نوین، دانشگاه تهران، احداث راهآهن جنوب به شمال میباشد.[6] همزمان در جهت استقرار و تضمین قدرت مطلق خود مشروطیت را در ایران نابود کرد و مطبوعات و احزاب مستقل را سرکوب نمود و مصونیت پارلمانی نمایندگان را گرفت. به این ترتیب مجلس شورای ملی به نهادی مطیع و تشریفاتی در برابر اراده شاه تبدیل شد.[6][8][9] در این راه حزب تجدد در بدو امر از رضاشاه پشتیبانی کرده بود، اما نخست جای خود را به حزب ایران نو و سپس حزب ترقی (سازمانی به تقلید از حزب فاشیست بنیتو موسولینی و حزب جمهوریخواه مصطفی کمال آتاترک) داد؛ ولی همین حزب ترقی نیز به زودی به گمان اینکه اندیشههای خطرناک جمهوری خواهانه دارد برچیده شد.[10] همچنین، او با به دست آوردن قدرت بلامنازع، اصلاحاتی اجتماعی را آغاز کرد که هرچند قاعدهمند نبود، نشان میدهد که وی خواهان ایرانی بود که از یک سو رها از نفوذ روحانیون، دسیسه بیگانگان، شورش عشایر و اختلافات قومی، و از سوی دیگر دارای موسسات آموزشی به سبک اروپا، زنان متجدد و شاغل در بیرون از خانه، ساختار اقتصادی نوین با کارخانههای دولتی، شبکههای ارتباطی، بانکهای سرمایهگذار و فروشگاههای زنجیرهای باشد. او برای رسیدن به هدفش (بازسازی ایران طبق تصویر غرب) دست به مذهبزدایی، برانداختن قبیلهگرایی، گسترش ملیگرایی، توسعه آموزشی و سرمایهداری دولتی زد.[11]
مدافعان رضا شاه او را پدر ایران نوین میدانستند.[6] و پادشاهی وی از سوی حامیانش دیکتاتوری منور نامیده شد که آرمانهای جنبش منور الفکری در ایران را پی گرفت، اما بتدریج منورالفکران حامی خود نظیر محمدعلی فروغی، علیاکبر داور و عبدالحسین تیمورتاش را از قدرت حذف کرد و بدل به نوعی استبداد فردی گشت.[12] از سویی دیگر مخالفان رضا شاه او را مسئول بر باد رفتن مشروطیت در ایران میدانند و معتقدند اگر چه پهلوی اول توانست نظام حکمرانی به ظاهر مدرنی تأسیس کند اما دموکراسی، مجلس، انتخابات و آزادی را در ایران نابود کرد.[6]
سرانجام با وقوع جنگ جهانی دوم، علیرغم اعلام بیطرفی در سال ۱۳۲۰ متفقین ایران را اشغال کردند. سپس با اولتیماتوم بریتانیا وی مجبور به استعفا، ترک ایران و واگذاری سلطنت به ولیعهدش شد. سه سال بعد در شهر ژوهانسبورگ در آفریقای جنوبی درگذشت.[3]