معینالدین پروانه
From Wikipedia, the free encyclopedia
معینالدّین پروانه یا پروانهٔ روم، شهرت سلیمانبن مهذّبالدّین علی دیلمی از رجال و وزراء سلجوقیان روم است که در سال ۶۷۵ قمری به حکمِ اباقاخان از ایلخانان مغول به قتل رسید. پیشینه و زادگاه و اصالت او در کتب تاریخی به درستی مشخص نیست. ابن بیبی او را دیلمی و مستوفی او را کاشانی دانستهاند. نامِ پدرش را نیز مهذبالدین علی دیلمی ثبت کردهاند.
وی در آغاز مکتبدار بود و اندکاندک با کفایت خود به مقامات عالی رسید. هنگامی که کیخسرو بن سلیمان به فرمانِ اباقاخان به جایِ پدر نشست و سلطنت روم را به او دادند و چون در دورانِ کودکی به سر میبرد دستور دادند که متولیِ امور معینالدین پروانه باشد. او به رتق و فتقِ امورِ روم پرداخت و مادرِ سلطان را در حبالهیِ نکاحِ خویش درآورد. احساس وفاداری شخصی او نسبت به خاندانِ پادشاهی فراوان بوده و تنها او به علّتِ هوش و ذکاوت در میانِ آنها به سلطنت رسیدهاست. کیخسرو بن سلیمان هجده سال فرمانروایی کرد تا در ۶۸۲ق در ولایت آذربایجان به فرمانِ احمدخان به قتل رسید.
پروانه تا زمانی که کیخسرو بن سلیمان به سن بلوغ رسید و خود امورِ کشور را به دست گرفت، نیابت فرمانرواییِ مطلق داشت و حتی عزل و نصب سلاطینِ سلجوقیِ روم به مشورت و مصلحت او بود. اما هنگامی که پادشاه به حد رشد و استقلال رسید، با بیبرس سلطانِ وقت مصر وارد مذاکره شود. آن دو با یکدیگر توطئه چیدند که مغولها را از آسیایِ کهن بیرون برانند و پروانه را بر جایِ سلجوقیان بنشانند.
در آغاز همه چیز بر طبقِ نقشه پیش رفت و در سالِ ۶۷۵ قمری در البستان با امراء توقو و تودونبهادر که حاکمِ آنجا بوند، جنگ کرد و ایشان را کشتند و مغولها را شکست دادند و وارد قونیه شدند؛ ولی زمانی که قوایِ خود را در قیصریه برای مبارزهٔ بیشتر جمعآوری کردند، پروانه به وحشت افتاد و وحشتِ او به سپاهیان نیز سرایت کرد. البته باید این نکته را نیز در نظر گرفت که پیرامونِ نقشِ پروانه در دعوت از بیبرس و شکستِ سپاه مغول آراء گوناگونی ابراز شدهاست: برخی معتقدند که وی در شکستِ لشکرِ مغول نقشی پُررنگ داشتهاست؛ چنانکه در شبِ حادثه مغولان را به عشرت مشغول کرد. برخی هم بر این نظرند که مولانا او را به خاطرِ همکاری با مغولان نکوهش کردهاست. در هر صورت، اباقاخان؛ پادشاه خشمناک ایلخانیِ مغول، این حرکت از فعلِ پروانه میدید و او را در سالِ ۶۷۵ قمری در شهرِ آلاتاق به قتل رساند.