فهرست کلیساهای ارمنی در ترکیه
فهرست / From Wikipedia, the free encyclopedia
فهرست کلیساهای ارمنی در ترکیه، از سده ۳ (میلادی) تا سده ۱۹ (میلادی).
همزمان با نسلکشی ارمنیها و اخراج آنان از سرزمین آبا و اجدادی خود در منطقهٔ شرق ترکیه فعلی در سالهای ۱۹۱۵ و۱۹۱۶ م، نه تنها اموال قربانیان به تاراج رفت، بلکه کلیهٔ کلیساها و دیرها، که غیر از بناهای مذهبی، مراکز علمی و فرهنگی ارمنیان بهشمار میآمدند و در آنها آثار فرهنگی ارزشمندی وجود داشت، غارت شدند و بیش از بیست هزار نسخه کتابهای دستنویس که قدمتی چندین صدساله و گاهی بیش از هزار سال داشتند نیز از میان رفتند.
بعد از وقایع آن سالها بناهای تاریخی، همچون خانههای متروکهٔ ارمنیان برای یافتن گنجهای پنهان کندوکاو شدند، زیرا روستاییان ترک و کرد منطقه این باور را داشتند که ارمنیان با هدف بازگشت به خانهٔ خود کلیهٔ اموال قیمتی را در خانههایشان پنهان کردهاند؛ لذا تخریبهای انجام شده در این دورهٔ زمانی چندان گسترده و سازمان یافته نبود که باعث محو بناها شود.
با اشغال ارمنستان توسط ارتش سرخ شوروی در سال ۱۹۲۰م و سقوط نخستین جمهوری ارمنستان با کمک ترکیه، پیمان دوستی بین شوروی و ترکیه به امضا رسید که به پیمان مسکو معروف گردید و طی آن مناطقی از غرب ارمنستان شامل قارص، ساریقمیش، آرداهان، اولتی و سورمالو به ترکیه واگذار گردید.
در این مناطق تعداد زیادی کلیسا و دیر وجود داشت که تا آن زمان هنوز سالم و فعال بودند. همچنین در این مناطق شماری از پایتختهای باستانی ارمنستان شامل شهرهای آنی، قارص، شیراکاوان، باگاران، و یروانداشات، با قدمتی بیش از یک هزار سال، نیز قرار داشتند.
اولین ویرانگریهای سازمان یافتهٔ ارتش ترکیه در پایان جنگ جهانی اول در آنی، انجام شد.
طی دهههای ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰م، تخریب بناها کماکان ادامه داشت و ساختمانهایی که برای ارمنیان اهمیت مذهبی، تاریخی و فرهنگی خاصی داشتند و هنوز کاملاً تخریب نشده بودند، شناسایی شدند و در اولویت تخریب قرار گرفتند؛ همچون دیر هوگه وانگ، که سدهها تصویر مریم مقدس در آن نگهداری میشد و از زیارتگاههای مهم ارمنیان محسوب میگردید، طی این سالها کاملاً تخریب شد.
ارمنیان ساکن ارمنستان شرقی با هدف جلوگیری از این نابودسازی فرهنگی به دفتر یونسکو در مسکو شکایت کردند، اما نمایندهٔ یونسکو در اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی شکایت را نپذیرفت و خواستار طرح شکایت از طرف دولت ارمنستان گردید که آن نیز از طرف حاکمان مسکو منع شد، لذا ارمنیان ساکن در کشورهای مختلف موضوع را پیگیری کردند و مراجعات مکرر به دفاتر یونسکو در سراسر دنیا آغاز گردید که در نتیجه یونسکو به این مسئله توجه نشان داد و به بررسی ادعاهای مطرح شده پرداخت.
در همین حین توجه محققان و باستان شناسان اروپایی به این منطقه جلب شد. آنان سفرهای تحقیقاتی به شرق ترکیه را آغاز کردند و گزارشهایی در خصوص تخریب بناهای ارمنیان و ممانعت مسئولان منطقه از بازدید آنها به چاپ رساندند که باعث افزایش فشارهای افکار عمومی بر سازمان یونسکو شد و نهایتاً در سال ۱۹۷۴م این سازمان بر مبنای مطالعات انجام داده در منطقه بیانیهای صادر کرد و طی آن اعلام داشت که طی سالهای ۱۹۱۵ تا۱۹۷۴م از ۹۱۳ کلیسا و دیر فعال ارمنیان در منطقهٔ شرق ترکیه، تعداد ۴۶۴ مورد کاملاً نابود گردیده و اثری از آنها نماندهاست.
به علاوه ۲۵۲ بنا کاملاً تخریب شدهاند و ۱۹۷ بنا نیز در وضعیت نامساعدی قرار دارند که میبایستی سریعاً مرمت شوند، ولی با مقایسهٔ این گزارش با آمار موجود در خلیفهگری ارامنه در استانبول (که در سال ۱۹۱۲م تهیه و در آن تعداد کلیساها و دیرهای فعال در منطقه با ذکر عناوین و مکانها بیش از ۲۲۰۰ بنا ذکر شده بود) عمق فاجعه مشخص میگردد، زیرا طبق این آمارها تعداد بناهای تاریخی نابود شده طی سالهای یاد شده بیش از دو هزار مورد بودهاست.
در اوایل دههٔ ۱۹۸۰ میلادی، در پی اعتراضات ارمنیان و جلب توجه اذهان عمومی، روند تخریب کندتر شد، ولی کار در ابعاد کوچکتر، و به بهانههای مختلف از قبیل جادهسازی، حفر کانال، بستن سد و غیره ادامه یافت که با شعلهور شدن جنگهای داخلی با کُردها و اعلام منطقهٔ نظامی در تمامی استانهای شرق ترکیه در سال ۱۹۸۷م و بسته شدن این منطقه به روی مسافران به بهانهٔ نبود امنیت، ابعاد گستردهتری به خود گرفت.