توندرا
زیستبومی که در آن سرما و فصل رشد کوتاه، مانع از رشد درختان میشود / From Wikipedia, the free encyclopedia
سرددشت[1] یا توندرا[1] (Tundra) در جغرافیا به مناطق بدون درخت و درختچهای گفته میشود که در مجاورت یک منطقه قطبی قرار دارد. پوشش گیاهی این مناطق از علفها، خزهها و گلسنگها و بوتههای کوچک تشکیل شده است. بیوم توندرا نواحی وسیعی از مناطق قطبی را اشغال کرده و حدود ۲۰ درصد سطح خشکیهای زمین را میپوشاند.
زیستبوم توندرا سردترین زیستبوم کره زمین است. این زیستبوم همچنین بسیار بزرگ است. توندرا حدود یک پنجم سطح روی زمین را پوشانده است. توندرا بیشتر در شمالگان زمین و بالای کوهها یافت میشود، جایی که آب و هوا سرد و بادخیز است و بارندگی کم. بیشتر توندراها پیرامون مدار قطبی شمال قرار دارند اما در جنوبگان و سایر محیطهای سرد، مناطقی وجود دارد که میتوان آنها را به عنوان بخشی از زیستبوم توندرا توصیف کرد.
زمینهای توندرا در بیشتر سال پوشیده از برف است، اما تابستان رویش گلهای وحشی را به همراه دارد. در این سرددشتها، بزهای کوهی، گوسفند، مارموتها و پرندگان کوهستانی زندگی میکنند و از گیاهان و حشرات پستتر تغذیه میکنند. برخی گیاهان مقاوم مانند گیاهان بالشتکی در مناطق کوهستانی با رشد بین فرورفتگیهای سنگی زنده میمانند، جایی که هوا گرمتر است و از باد در امان هستند.[2]
در توندرا میانگین دمای گرمترین ماه میان صفر و ده درجه بالای صفر میباشد و زمستان آن خیلی طولانی و سرد و تابستان خیلی کوتاه است. در توندرا در هر موقع از سال ممکن است سرما بروز کند. زیر خاک همیشه یخبسته است و زمین در تابستان به شکل باتلاق در میآید. میزان بارندگی در سرددشتها کمتر از ۲۵۰ میلیمتر است. توندراها در روسیه، ایسلند، کانادا، آلاسکا و جزایر کرگولن یافت میشوند.
واژه توندرا از زبان سامی کیلدین، زبانی نزدیک به فنلاندی که در شبه جزیره کولا روسیه صحبت میشود گرفته شده و به معنی «دشت بیدرخت» است. در جنوب ناحیه توندرا، ناحیهای جغرافیایی به نام تایگا و در جنوب آن استپها قرار گرفتهاند.
دماهای پایین و فصلهای رشد کوتاه مانع رشد درختان در توندرا میشود. سه گونه از نواحی در سرددشتها تعریف میشود: سرددشت شمالگانی، سرددشت کوهستانی و سرددشت جنوبگانی. میزان دخالت انسان در توندرا و نواحی قطبی بسیار کم است، زیرا به دلیل شرایط نامساعد آب و هوایی، جمعیت کمی در این نواحی زندگی میکنند.
توندرا همچنین مکانی بادخیز است. تضاد درجه حرارت بین خشکی و اقیانوس، نسیمهای پایداری را ایجاد میکند که سراسر مناظر بیدرخت را فرا میگیرد. این بادها میتوانند زندگی را با چالشهایی روبهرو کنند: باد خشک میکند و ایجاد سردی میکند و میتواند گرد و غبار، برف و زبالهها را همراه آورده و هر گونه بافت گیاهی یا حیوانی در معرض خود را بفرساید. برخی از گیاهان و جانوران توندرا بهطور ویژه برای به حداقل رساندن آسیب باد سازگار شدهاند. با این حال، برخی از حیوانات در واقع به دنبال مناطق باد زده میگردند، جایی که سفر آسانتر است و گیاهان علوفهای در دسترستر.[3]
خاک توندرا سرشار از نیتروژن و فسفر است. خاک آن همچنین حاوی مقادیر زیادی زیستتوده تجزیه شده است که به صورت متان و دیاکسید کربن در یخبندان دائمی ذخیره شده است و خاک سرددشتها را به ذخیرهگاه کربن تبدیل کرده است. گرمایش جهانی اکنون باعث رها شدن تدریجی این کربنها در جو و گرمتر شدن آن میشود. از سال ۲۰۰۰ میلادی، سرددشتها بهطور فزایندهای توسط آتشسوزیهای جنگلی ویران شدهاند.