تعریف سیاره
تاریخچهٔ واژهٔ «سیاره» و تعریف آن / From Wikipedia, the free encyclopedia
از زمانی که واژهٔ سیاره توسط یونانیان باستان ابداع شد، در حوزهٔ خود شامل مصادیق گستردهای از اجرام آسمانی بودهاست. ستارهشناسان یونان باستان لفظ آستِرِس پِلَنِتای (به یونانی: ἀστέρες πλανῆται) یا «ستارههای سرگردان» را برای اجسامی که ظاهراً در آسمان جابهجا میشدند، به کار بردند و ایرانیان باستان واژههای هرپاسب یا اباختَر به کار میبردند. در طول زمان، لفظ مذکور به اجسام مختلفی گفته میشد؛ از خورشید و ماه گرفته تا قمرها و سیارکها.
در اواخر قرن نوزدهم میلادی واژهٔ سیاره اگرچه همچنان نیازمند یک تعریف بود، تبدیل به یک لفظ مورد قبول اما تنها برای بخش کوچکی از اجسام موجود در منظومهٔ خورشیدی شده بود. البته پس از ۱۹۹۲، ستارهشناسان آغاز به کشف اجسام دیگری در فرای مدار نپتون کردند؛ درست مانند صدها جسم دیگری که به دور دیگر ستارهها میگشتند. این اکتشافات نه تنها تعداد سیارات بالقوه را بالا میبرد، بلکه تنوع و ویژگیهایشان را نیز گسترش بخشید. برخی به اندازهٔ سیارهها بزرگ بودند، در حالیکه دیگران از ماه هم کوچکتر بودند. این اکتشافات مفاهیم پذیرفته شده در طول تاریخ در مورد آنچه که بدان «سیاره» میگفتند را به چالش کشید.
بحث تعریف واضح برای «سیاره» در سال ۲۰۰۵ با کشف جسم فرانپتونی اریس – جرمی آسمانی که در آن هنگام آن را بزرگتر از کوچکترین سیارهٔ پذیرفته شده تا آن هنگام یعنی پلوتو میدانستند، مطرح شد. اتحادیهٔ بینالمللی اخترشناسی (IAU)، که توسط ستارهشناسان به عنوان مرجع جهانی مسئول برای حل و فصل مباحث مربوط به نامگذاری شناخته میشود، در سال ۲۰۰۶ نسبت به این رویداد واکنش نشان داد و تعریف خود را از این اتفاق منتشر نمود. این تعریف، که تنها برای منظومهٔ خورشیدی پذیرفته شدهاست، عنوان مینماید که یک سیاره:
- جرمی آسمانی است که به دور یک ستاره میگردد.
- به اندازهٔ کافی جرم داشته باشد تا گرانشاش آن را گرد کند.
- «همسایگی خودش را از اجسام کوچکتر اطراف مدارش پاکسازی کرده باشد».
با تعریف نو، پلوتو و دیگر اجسام فرانپتونی به عنوان سیاره شناخته نمیشوند. تصمیم IAU تمام اختلافات را حل نکردهاست و با اینکه اکثر دانشمندان تعریف نو را پذیرفتهاند، برخی در جامعهٔ ستارهشناسی آن را آشکارا رد نمودهاند.