اریس
سیارهٔ کوتولهٔ فرانپتونی در منظومهٔ خورشیدی / From Wikipedia, the free encyclopedia
اِریس (نماد: )[15] (به انگلیسی: Eris، تلفظ: "ee'-ris") یا اِریس ۱۳۶۱۹۹ یا ۲۰۰۳ یوبی۳۱۳، با نام پیشین زینا (به انگلیسی: Xena) ۱۳۶٬۱۹۹ اُمین سیارهٔ کوتولهٔ کشفشده،[16] بزرگترین سیارهٔ کوتولهٔ و جسم فرانپتونی منظومهٔ خورشیدی است[17] که پس از کشف، بهعنوان سیارهٔ دهم منظومهٔ خورشیدی شناخته شد. اما در سال ۲۰۰۶، اتحادیهٔ بینالمللی اخترشناسی تعریف جدیدی از سیاره کرد و اریس به همراه سرس، پلوتون، هائومیا و ماکیماکی در گروه سیارات کوتوله قرار گرفت و شمار سیارات منظومهٔ خورشیدی به ۸ رسید.
اکتشاف | |
---|---|
کاشفان | مایکل براون چد تروهیو دیوید رابینوویتز[1] |
تاریخ کشف | ۵ ژانویهٔ ۲۰۰۵[2] |
روش اکتشاف | گرفتن سه نگاره در آسمان شب[2] |
نامگذاری و طبقهبندی | |
نامگذاری ریزسیارهها | اریس ۱۳۶۱۹۹[3] |
نام جایگزین | ۲۰۰۳ یوبی۳۱۳[1] |
نام پیشین (مستعار) | زینا[4] |
نام رسمی | اریس[5] |
تلفظ | ee'-ris[6] |
طبقهبندی | سیارهٔ کوتوله[7] جسم فرانپتونی[2] پلوتوئید[8] جسم دیسک فشرده[9] ریزسیاره[10] |
ویژگیهای مداری | |
خروج از مرکز | ۰٫۴۳۷۰۸۳۴۹۸۳۴۸۴۵۴۳[11] |
نیمقطر بزرگ | ۶۷٫۹۵ واحد نجومی (۱۰۱۰×۱٫۰۱۹۲۵ کیلومتر)[11] |
اوج | ۹۷٫۶۶ واحد نجومی (۱۰۱۰×۱٫۴۶۴۹ کیلومتر)[11] |
حضیض | ۳۸٫۲۵ واحد نجومی (۱۰۹×۵٫۷۳۷۵ کیلومتر)[11] |
محیط مدار | ۱۰۱۰×۶٫۰۸۴ کیلومتر[12] |
تمایل | ۴۳٫۸۴°[11] |
طول گره صعودی | ۳۶٫۰۳°[11] |
شناسهٔ حضیض | ۱۵۰٫۸°[11] |
آنومالی متوسط | ۲۰۳٫۲۱°[11] |
سرعت متوسط مدار | ۱۲٫۳۶۴ کیلومتر بر ساعت[12] |
زمان رسیدن به حضیض | ۱۵ آوریل ۲۲۵۷[11] |
تناوب مداری | ۵۶۰٫۲۳ سال[11] |
ماهها | ۱ (دیسنومیا)[13] |
ویژگیهای فیزیکی | |
قطر | ۲٬۴۰۰ کیلومتر (۱۰۰± کیلومتر)[13][14] |
مساحت سطح | ۱۸٬۰۸۶٬۴۰۰ کیلومتر مربع[الف] |
حجم | ۱٬۷۲۸٬۰۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مکعب[ب] |
جرم | ۱۰۲۰×۱۶۶ کیلوگرم[13] |
چگالی | ۲٫۳ گرم بر سانتیمتر مکعب[13] |
شتاب گرانشی | ۰٫۶۱ متر بر مجذور ثانیه[13] |
سرعت گریز | ۳٬۴۳۶ کیلومتر بر ثانیه[13] |
دورهٔ چرخش (طول روز) | ۱٫۰۷۹ روز زمینی (۲۵/۹ ساعت)[12] |
سپیدایی | ۸۶ درصد (۷± درصد)[2] |
دمای سطحی | ۲۱۷°- سانتیگراد (بیشترین) °۲۴۳- سانتیگراد (کمترین)[1] |
قدر ظاهری | ۱۸٬۸[13] |
قدر مطلق (H) | ۱٫۱۹۲۳-[11] |
در ۲۱ اکتبر ۲۰۰۳، مؤسسهٔ فناوری کالیفرنیا سه نگاره از آسمان شب گرفت و حرکت اریس در آن سه نگاره به اندازهای آرام بود که رایانهها آن را تشخیص ندادند. اما در ۵ ژانویهٔ ۲۰۰۵ و در بازبینی مجدد، مایکل براون، چد تروهیو و دیوید رابینوویتز اریس را کشف کردند. مایکل براون نام زینا را بر روی این سیارهٔ کوتولهٔ جدید و نام گابریل را بر روی ماه آن نهاد. اما در ۱۳ سپتامبر ۲۰۰۶، نام زینا به پیشنهاد مایکل براون به اریس (ایزدبانوی نفاق و کشمکش) و نام گابریل به دیسنومیا (دختر اریس) تغییر یافت.
اریس تقریباً ۱۶٬۰۹۳٬۴۴۰٬۰۰۰ کیلومتر[م 1] از خورشید فاصله دارد و فاصلهٔ اریس تا خورشید سه برابر فاصلهٔ پلوتون تا خورشید و ۳۸ تا ۹۷ برابر فاصلهٔ زمین تا خورشید است. اوج اریس ۹۷٫۶۶ واحد نجومی و حضیض آن ۳۸٫۲۵ واحد نجومی است و یک بار گردش آن پیرامون خورشید ۵۶۰ سال طول میکشد. اریس در دیسک فشرده پیرامون خورشید میچرخد و °۴۳٫۸۳ درجه نسبت به دائرةالبروج کج و مایِل است. قطر اریس طبق برآورد تلسکوپ فضایی هابل ۲٬۴۰۰ کیلومتر (۱۰۰± کیلومتر) و ۱۰۵ درصد پلوتون تخمین زده میشد اما پس از کشفیات تازه کاوشگر فضایی نیوهورایزنز و گذر آن از نزدیک پلوتو در سال ۲۰۱۵ مشخص شد که پلوتو بزرگتر از اریس است. جرم این سیارهٔ کوتوله ۱۰۲۲×۱٫۶۷ کیلوگرم است. چگالی اریس نیز ۲٫۳ گرم بر سانتیمتر مکعب است. به باور دانشمندان، درون اریس مخلوطی از سنگ و یخ است. سطح این سیارهٔ کوتوله نیز از یخ متان و نیتروژن ساخته شده و جو آن نیز یخزده و منجمد است.
دیسنومیا تنها ماه اریس است که در سال ۲۰۰۵ توسط مایکل براون و گروهی از دانشمندان، مدتی پس از کشف اریس کشف شد. قطر این ماه ۱۰۰ تا ۲۵۰ کیلومتر است. اریس از نظر میزان جرم و حجم، هفدهمین جسم در منظومهٔ خورشیدی است.