Milito en Montara Karabaĥo (1988-1994)
From Wikipedia, the free encyclopedia
La Milito en Montara Karabaĥo estas la armita konflikto kiu okazis inter februaro 1988 kaj majo 1994, en la malgranda enklavo Montara Karabaĥo en la sudorienta regiono de Kaŭkazio, malnova provinco de Sovetunio loĝata de armenoj kaj tute ĉirkaŭata de Azerbajĝano. Laŭlonge de la konflikto, Armenio kaj Azerbajĝano envolviĝis en iompostioma nedeklarita milito en la montara regiono de Karabaĥo, kun la celo subpremi la secesiistojn kaj iredentismajn movadojn de la antikva memstara oblasto. La Parlamento de Montara Karabaĥo voĉdonis favore al la aneksiĝo kun Armenio, kiu estis ratifita per plebiscito kun ega plimulto de la loĝantaro kiu deziris la sendependecon. La agoj por aliĝi al Armenio, kiuj naskiĝis en la 1980-aj jaroj, komence disvolviĝis pace, kvankam la aŭtonomisma premo antaŭ la falo de Sovetunio ĝis fine de la jardeko, ankaŭ pliigis la perforton en la regiono inter ambaŭ etnaj grupoj, kio finiĝis per etna purigo el ambaŭ flankoj[4][5].
Milito en Montara Karabaĥo | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Konflikto: Disputo por la teritorio Karabaĥo inter Armenio kaj Azerbajĝano | |||||||
milito | |||||||
| |||||||
Flankoj | |||||||
Montara Karabaĥo Armenio[1] militsolduloj de la KSŜ |
Azerbajĝano afganaj muĝahidoj[2] | ||||||
Komandantoj | |||||||
Samvel Babajan Hemayag Harojan Monte Melkonjan Vazgen Sargsjan Arkadi Ter-Tatevosjan Anatolij Zineviĉ |
İsgandar Hamidov Suret Huseynov Rahim Gaziev Shamil Basáyev | ||||||
Ĉi tiu konflikto transformiĝis en la plej grava el tiuj kiuj okazis post la disiĝo de Sovetio en decembro 1991. La interetnaj bataloj ekiĝis iom post kiam la parlamento de la oblasto voĉdonis favore de la unio al Armenio la 20-an de februaro 1988. Ĉi tiu secesiisma deklaro disde Azerbajĝano estis konsiderita kiel la rezulto de "longdaŭra rankoro en la armena komunumo de Montara Karabaĥo kontraŭ la gravaj limigoj de ilia kulturo kaj religia libereco fare de la centra soveta kaj azera registaroj"[6] sed pli grava, temis pri longtempa disputata teritoria konflikto.[7]. Kune kun la secesiismaj movadoj de la baltiaj respublikoj (Estonio, Latvio kaj Litovio, la konflikto signifis unu el la plej gravaj elementoj kiuj rolludis en la disiĝo de Sovetio. La sendependec-proklamo de Azerbajĝano, sekvata de la eventoj konataj kiel "Nigra Januaro", signifis la kooptadon de la povoj ekzercitaj de la centra registaro mane de la administrado en Bakuo. Unu el la unuaj aranĝoj por la naskiĝanta respubliko estis la forigado de la aŭtonomeco de la memstara oblasto Montara Karabaĥo, kio okazigis amasan voĉdonon flanke de la armena plimulto en la deklarado por krei la Respublikon Karabaĥo.
La pliigo de la perforto akriĝis laŭlonge de la vintro 1992. Malgraŭ la intencoj de internacia perado gviditaj de la OSKE, kiuj fiaskis en la intenco solvi la konflikton kaj povi kune labori en interkonsenta solvo. En la printempo 1993, armenaj fortoj kaptis regionojn ekster la enklavo, kun la intenco enmiksigi aliajn landojn de la regiono. En 1994 la armenoj de Montara Karabaĥo ne nur kontrolis la propran teritorion de la respubliko, sed ankaŭ ĉ. 9% de la azera teritorio (14% inkluzive de la armena enklavo) [8]. Interkonsentita batalhalto en 1994 sub aŭspicio de Rusio, finigis la armitan parton de la milito, dume organismo nomata Minska Grupo de la OSKE estis establita por povi realigi la respektivajn pacnegocadojn.