Инкийн импери
From Wikipedia, the free encyclopedia
И́нкийн импе́ри (кечуа Tawantin Suyu, Tawantinsuyu, Тауантинсу́йу) — XI—XVI бӀешерашкара Къилба Америкера майданца а, бахархойн барамца а уггаре йоккха индахойн хьалхараклассийн пачхьалкх. ХӀинцалера Колумбера Пасто тӀера Чилера Мауле эрк тӀекхаччалц болу мохк дӀалоцура. Империн йукъахь бара хӀинцалера Перун, Боливин, Эквадоран (чекх ца валало сельва йаьлла, малхбален аренан кӀошташ йоцург) берриг мехкаш, Чилин, Аргентинин, Колумбин дакъош. 1525 шарахь дуьххьара Инкийн империн чувахана европахо хилла португалхо Гарсия Алежу. 1533 шарахь испанхойн конкистадораша карадерзийра империн доккхаха долу дакъа, ткъа 1572 шарахь инкийн пачхьалкх йоьхна. Гипотеза йу, тӀеххьара инкаш охьахевшина маьрша гӀала (мохк) Пайтити йу аьлла (XVIII бӀешеран йуккъе йа чеккхенга кхочуш)[1].
Историн пачхьалкх | |||
Инкийн импери, Тауантинсуйу | |||
---|---|---|---|
Tawantinsuyu | |||
|
|||
1438 — 1533
|
|||
Коьрта гӀала | Куско | ||
Мотт (меттанаш) | кечуа (коьртаниг), аймарийн меттанаш, пукина, мочика | ||
Официалан мотт | кечуа[d] | ||
Майда |
800 000 км² (1438) 2 000 000 км² (1527) |
||
Урхаллин тайпа | монархи (кхин версешца, диархи) | ||
Инкин Сапа | |||
• 1438—1471 | Пачакутек Юпанки | ||
• 1471—1493 | Тупак Инка Юпанки | ||
• 1493—1525 | Уайна Капак | ||
• 1525—1532 | Уаскар | ||
• 1532—1533 | Атауальпа | ||
Медиафайлаш Викилармехь |
Археологин талламаша гойту, баккхий бараман кхиамаш когаметта йитина инкашна хьалхарчу цивилизацеша, кхин а лулара куьйгакӀела далийна къаьмнаша а. Къилба Америкехь инкаш историн арене бовлучу хенахь йара цхьа могӀа цивилизацеш: Моче (мочика оьздангалла, йевза бесара кхийранца а, ирригацин системашца а), Уари (и пачхьалкх Инкийн империн куц хилла, амма бахархоша буьйцура, схьагарехь, кхин мотт — аймара), Чиму (йукъ — Чан-Чан гӀала, тера кхийра а, архитектура а), Наска (гӀарабевлла, Наска асанаш йарца, кхин а лаьттан бухахула хи далоран системашца, кхийранца), Пукина (Титикака Ӏоман малхбалехьара 40 эзар вахархо веха Тиауанако гӀалин цивилизаци), Чачапояс («Мархийн тӀемлой», бевза шайн буьрса Куэлап гӀопаца, цунах кхин а олу къилбаседин «Мачу-Пикчу»).