Одон
From Wikipedia, the free encyclopedia
Одон гэдэгынь плазмаһаа тогтохо гэрэлтэгшэ, сула бүмбэлиг юм. Нараниинь Дэлхэйдэ хамагай ойро оршохо одон болоод Дэлхэйн энергиин гол үүдхүүр болоно. Харин бусад одые һүни хараха боломжотой. Одониинь тэрэнэй сүмэдэ ябагдажа сүмын нэгэдхэ урбалһаа (уһантүрэгшэ гели руу хубирха) ялгаржа энергиһээ шалтагаалан гэрэлтэдэг байна. Уһантүрэгшэ ба гелиһээ хүндэ элементүүд бараг бүгэдэ ододой сүмдэ ябагдаха энэ урбалай үрэ дүндэ үүдхэһэн болоно.
Одоной масса, наһан, химиин найрлага зэргэ олон шэнжэ шанарые, тэрэнэй спектр, гэрэлтэлтэ, хүдэлөөн дээрэ тулгуурилан тогтоожо болоно. Одоной ниитэ массань тэрэнэй хүгжэлэй үе шатые тодорхойлдог үндэһэн үзүүлэлтэ юм. Бусад шэнжэнүүд жэшээлбэл, диаметр, эрьелтэ, хүдэлөөн, температура зэргэынь тэрэнэй хүгжэлэй үе шатаар тодорхойлогдоно. Одоной температура ба гэрэлтэлтыень ашаглан (Херцсбрунг-Расселэй диаграмма, H–R диаграмма) одоной хүгжэл, наһые тодорхойлжо болоно.
Одониинь үндэһэндээ уһантүрэгшэһээ тогтоһон (маша бага хэмжээнэй гели болон бусад хүндэ элемент бүхы) манансарһаа үүдхэхэ ба үүнэй түбныь хангалтатай нягта болоход, уһантүрэгшын заримынь сүмын нэгэдэхэ урбалаар гели руу шэлжэжэ эхилнэ. Энэ урбалай үрэ дүндэ илгаржа энергиие, үлэһэн хэһэгынь радиаци ба конвекциин процессоор тогтоон барина. Энэ процессынь тухайн одые богони хугасаанда мүхэхэһөө хамгаална. Илгарха энергиин нүлөөгөөр одоной гадаргуу оршомдо стеллар һалхин үүдэнэ, мүн задгай сансарада энерги сасагдана[1]. Сүмэ дэхи уһантүрэгшэ шабхагдажа дуусахад тухайн одоной масса наранай массаһаа[2] доро хаяжа 0.4 дахин ехэ болох ба сүмынь, эсэбэл сүмын гадаада хэһэгынь хүндэ элементнүүдһээ тогтоһон иимэ одые абарга улаан одон гэжэ нэрэлнэ. Энэ түрэлэй одониинь мүхэжэ одон болоод уламаар хүндэ элементнүүдые харисангы ехэ хэмжээгээр агуулһан шэнэ одон үүдхэнэ[3].
Хос болон олон-одоной системэнь хоёр ба түүнһээ дээшэ одонһоо бүридэхэ болоод эдэгээр одонууд хоорондоо таталсалай хүсээр харилсан үйлэшэлэлсэжэ, бэеһээ тодорхой орбитоор тойрон эргэнэ. Хэрэб хоёр одон хоорондоо ойрохон бол таталсалай хүсэнэй харилсан үйлэшэлэл тэдэгээр одоной хүгжэлдэ ехэ хэмжээгээр нүлөөлнэ[4].