Амар Хаям
пэрсыдзкі астраном, матэматык, філёзаф, паэт і лекар / From Wikipedia, the free encyclopedia
Гіятх ад-Дын Абу-ль-Фатх Амар аль-Хаям Нішапуры (па-пэрсыдзку: غیاث الدین ابوالفتح عمر ابراهیم خیام نیشابورﻯ; 18 траўня 1048 году, Нішапур, Вялікі Харасан — 4 сьнежня 1131, Харасан) — пэрсыдзкі й таджыцкі паэт, тэоляг і навуковец. Жыў і працаваў у Самаркандзе, Ісфагане, Бухары і іншых месцах. Хаям зьяўляецца найвялікшым астраномам свайго часу, то бок за 500 гадоў да рэформы папы Грыгорыюса XIII ён ажыцьцявіў рэформу календара ў выніку шматгадовых назіраньняў за зорным небам. Пасьлядоўнік філязофіі Арыстотэля й Авіцэны.
Амар Хаям | |
عمر خیام | |
Імя пры нараджэньні | па-арабску: غیاث الدین ابو الفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشاپوری[1] |
---|---|
Дата нараджэньня | 18 траўня 1048 |
Месца нараджэньня | Нішапур, Вялікі Харасан |
Дата сьмерці | 4 сьнежня 1131 (83 гады) |
Месца сьмерці | Харасан |
Школа/традыцыя | пэрсыдзкая матэматыка, філязофія |
Кірунак | пэрская літаратура[d], іранская філязофія[d] і Залаты век ісламу[d] |
Значныя ідэі | Rubáiyát of Omar Khayyám[d] і Solar Hijri calendar[d] |
Аказалі ўплыў | Аль-Біруні, Авіцэна |
Наступнікі | Атар Нішапурскі |
Вучні | Музафар аль-Асьфізары[d], Аль-Хазыні[d] і Nizami Aruzi[d] |
Сусьветную вядомасьць як паэту прынесьлі яму рубаі (чатырохрадкоўі), у якіх адлюстраваны сьвет чалавечых перажываньняў, думы пра жыцьцё, чалавека й ягоныя веды, глыбокі філязофскі роздум, пропаведзь дабра й чалавечнасьці. Многія рубаі сталі афарызмамі. Амар ёсьць аўтарам трактатаў на арабскай і пэрсыдзкай мовах: матэматычных («Трактат пра доказы задачаў альгебры й алмукабалы»), фізычных («Вагі мудрасьцей»), філязофскіх («Адказ на тры пытаньні», «Трактат пра існаваньне»), гістарычных («Наўруз-намэ»). Зьбярогся ўрывак «Мелікшахаўскіх астранамічных табліц» Амара Хаяма, напісаных па-арабску.