Нигилизм
From Wikipedia, the free encyclopedia
Нигилизм (лат. nihil. «бер нәмә лә») дөйөм ҡабул ителгән ҡиммәттәрҙе, идеалдарҙы, әхлаҡи нормаларҙы, мәҙәниәтте йәки объектив хәҡиҡәт, белем, әхлаҡ, ҡиммәттәр йәки тормош мәғәнәһе[1][2] кеүек фундаменталь төшөнсәләрҙе шик аҫтына ҡуйған (ҡәтғи формаһында — кире ҡаҡҡан) фәлсәфә.[3] Төрлө нигилистик позициялар кеше ҡиммәттәре мәғәнәһеҙ, тормош мәғәнәһеҙ, белем мөмкин түгел тигән ҡараштарҙы яҡлай.[4] Нигилизм дөйөм мәғәнәлә кире ҡағыуҙы, ижтимағи тормоштоң билдәле бер өлөшөнә йәки хатта бөтә яҡтарына кире мөнәсәбәтте күҙ уңында тота.[5] Һүҙлектәрҙә шулай уҡ «кире ҡағыу», «абсолют кире ҡағыу», «социаль-әхлаҡи күренеш», фекер йүнәлеше булараҡ та билдәләнә.
Нигилизм | |
Социаль селтәрҙә күҙәтеүселәр | 134 764 |
---|---|
Нигилизм Викимилектә |
Нигилизм тәғлимәтен номинализмдан, скептицизмдан һәм фәлсәфәүи пессимизмдан, шулай уҡ, бәлки, христианлыҡтан килеп сыҡҡан айырым тарихи концепция тип ҡарарға мөмкин.[6] Был идеяның хәҙерге заман төшөнсәһе күп йәһәттән Фридрих Ницшеның "нигилизм көрсөгө"нән килеп сыҡҡан. Унан ике үҙәк концепция барлыҡҡа килә: юғары ҡиммәттәрҙе емереү һәм тормош раҫлауына ҡаршы тороу.[7] Әммә нигилизмдың иртә формалары социаль, әхлаҡи, сәйәси һәм эстетик фекерҙең аныҡ гегемонияларын инҡар итеүҙә һайланмыш булыуы мөмкин.[8] Европанан ситтә Будда яҙмаларының элементтары нигилистик фекерҙең иң тәүге бәхәстәренең һәм тәнҡитле анализдарының береһе булараҡ билдәләнә. Нигилизмды билдәләү төрлө ваҡытта төрлө: мәҙәни-тарихи дәүергә, кешеләрҙең субъектив концептуаль ҡараштарына, ваҡиғаларға, модаға һәм башҡа факторҙарға бәйле була — был нигилизмдың төрлө формалары барлыҡҡа килеү сығанағы булып тора.
Был термин ҡайһы берҙә аномия менән бергә ҡулланыла һәм кеше принциптары, социаль институттарҙың йәшәйеше мәғәнәһеҙлеген ҡабул итеү йәки иреклелеге арҡаһында дөйөм өмөтһөҙлөк кәйефен аңлатыу өсөн ҡулланыла. Нигилизм шулай уҡ билдәле бер тарихи осорҙарҙы билдәләүсе тип тасуирлана. Мәҫәлән, Жан Бодрийяр[9][10] һәм башҡалар постмодернды нигилистик дәүер йәки фекерләү образы тип баһалай.[11][12][13] Шулай уҡ ҡайһы бер дин белгестәре һәм дини эшмәкәрҙәр постмодернизм һәм хәҙерге[14] замандың күп аспекттары дини принциптарҙы инҡар иткән нигилизм тип белдерә.[15] Әммә нигилизм дини һәм дини булмаған ҡараштарға ла бәйле.[6]
Көнкүрештә был термин ғәҙәттә экзистенциаль нигилизм формаларына ҡарай, уға ярашлы, тормош эске ҡиммәттән, мәғәнәнән йәки маҡсаттан мәхрүм. Нигилизм сиктәрендә башҡа күренекле позициялар бөтә норматив һәм этик ҡараштарҙан, бөтә социаль һәм сәйәси институттарҙан баш тартыуҙы, бер ниндәй ҙә белем юҡ йәки булырға мөмкин түгел тигән позицияны, шулай уҡ абстракт булмаған объекттар, ҡушма объекттар юҡ, хатта тормош үҙе лә юҡ тип раҫлаған метафизик позицияларҙы (Нигилизм позициялары) үҙ эсенә ала.