Афған һуғышы (1979—1989) — Афғанстан Демократик Республикаһы (1978 йылдан Афғанстан Республикаһы) территорияһындағы бер яҡтан Афғанстан хөкүмәте көстәре һәм Совет ғәскәрҙәренең сикләнгән контингенты, икенсе яҡтан НАТО-ның алдынғы дәүләттәренең сәйәси, финанс, матди, хәрби һәм консерватив ислам донъяһының ярҙамын алған күп һанлы афған мөжәһиттәренең ҡораллы формированиелары («дошмандар») араһында барған хәрби низағ[11][12][13][14][15][16][17][18].
Ҡыҫҡа факттар Дата, Урыны ...
Афған һуғышы (1979—1989) |
|
Афғанстанда совет һалдаты, 1988 йыл |
Дата |
25 декабрь 1979 —
15 февраль 1989
|
---|
Урыны |
Афғанстан
|
---|
Сәбәбе |
СССР-ҙың Афғанстандың халыҡ демократик партияһына ярҙам итергә һәм үҙенең көньяҡ сиктәрендә хәүефһеҙлекте тәьмин итергә ынтылыуы
|
---|
Нәтижә |
Совет ғәскәрҙәренең сикләнгән контингенты мөжәһиттәр ҡаршылығын баҫтыра алмай; Женева килешеүҙәренә ҡул ҡуйыу (1988); совет ғәскәрҙәрен Афғанстандан сығарыу; Афғанстанда граждандар һуғышы дауам итә.
|
---|
Ҡаршы тороусылар |
---|
|
Командирҙар |
---|
{{ {{{1}}}
| размер =
| alias = Совет Социалистик Республикалар Союзы
| shortname alias = СССР
| flag alias = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-1923 = Flag of the Soviet Union 1923.svg
| flag alias-1955 = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС = Naval Ensign of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС-1924 = Naval Ensign of the Soviet Union 1924.svg
| flag alias-ВМС-1935 = Naval Ensign of the Soviet Union 1935.svg
| flag alias-армия = Red Army flag (Fictitious).svg
| flag alias-ВВС = Flag of the Soviet Air Force.svg
| var1 = 1923
| var2 = ВМС
| var3 = ВМС-1924
| var4 = ВМС-1935
| var5 = армия
| var6 = ВВС
| variant =
}} Л. И. Брежнев
{{ {{{1}}}
| размер =
| alias = Совет Социалистик Республикалар Союзы
| shortname alias = СССР
| flag alias = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-1923 = Flag of the Soviet Union 1923.svg
| flag alias-1955 = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС = Naval Ensign of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС-1924 = Naval Ensign of the Soviet Union 1924.svg
| flag alias-ВМС-1935 = Naval Ensign of the Soviet Union 1935.svg
| flag alias-армия = Red Army flag (Fictitious).svg
| flag alias-ВВС = Flag of the Soviet Air Force.svg
| var1 = 1923
| var2 = ВМС
| var3 = ВМС-1924
| var4 = ВМС-1935
| var5 = армия
| var6 = ВВС
| variant =
}} Ю. В. Андропов
{{ {{{1}}}
| размер =
| alias = Совет Социалистик Республикалар Союзы
| shortname alias = СССР
| flag alias = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-1923 = Flag of the Soviet Union 1923.svg
| flag alias-1955 = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС = Naval Ensign of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС-1924 = Naval Ensign of the Soviet Union 1924.svg
| flag alias-ВМС-1935 = Naval Ensign of the Soviet Union 1935.svg
| flag alias-армия = Red Army flag (Fictitious).svg
| flag alias-ВВС = Flag of the Soviet Air Force.svg
| var1 = 1923
| var2 = ВМС
| var3 = ВМС-1924
| var4 = ВМС-1935
| var5 = армия
| var6 = ВВС
| variant =
}} К. У. Черненко
{{ {{{1}}}
| размер =
| alias = Совет Социалистик Республикалар Союзы
| shortname alias = СССР
| flag alias = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-1923 = Flag of the Soviet Union 1923.svg
| flag alias-1955 = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС = Naval Ensign of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС-1924 = Naval Ensign of the Soviet Union 1924.svg
| flag alias-ВМС-1935 = Naval Ensign of the Soviet Union 1935.svg
| flag alias-армия = Red Army flag (Fictitious).svg
| flag alias-ВВС = Flag of the Soviet Air Force.svg
| var1 = 1923
| var2 = ВМС
| var3 = ВМС-1924
| var4 = ВМС-1935
| var5 = армия
| var6 = ВВС
| variant =
}} М. С. Горбачёв
{{ {{{1}}}
| размер =
| alias = Совет Социалистик Республикалар Союзы
| shortname alias = СССР
| flag alias = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-1923 = Flag of the Soviet Union 1923.svg
| flag alias-1955 = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС = Naval Ensign of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС-1924 = Naval Ensign of the Soviet Union 1924.svg
| flag alias-ВМС-1935 = Naval Ensign of the Soviet Union 1935.svg
| flag alias-армия = Red Army flag (Fictitious).svg
| flag alias-ВВС = Flag of the Soviet Air Force.svg
| var1 = 1923
| var2 = ВМС
| var3 = ВМС-1924
| var4 = ВМС-1935
| var5 = армия
| var6 = ВВС
| variant =
}} С. Л. Соколов
{{ {{{1}}}
| размер =
| alias = Совет Социалистик Республикалар Союзы
| shortname alias = СССР
| flag alias = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-1923 = Flag of the Soviet Union 1923.svg
| flag alias-1955 = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС = Naval Ensign of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС-1924 = Naval Ensign of the Soviet Union 1924.svg
| flag alias-ВМС-1935 = Naval Ensign of the Soviet Union 1935.svg
| flag alias-армия = Red Army flag (Fictitious).svg
| flag alias-ВВС = Flag of the Soviet Air Force.svg
| var1 = 1923
| var2 = ВМС
| var3 = ВМС-1924
| var4 = ВМС-1935
| var5 = армия
| var6 = ВВС
| variant =
}}В. И. Варенников
{{ {{{1}}}
| размер =
| alias = Совет Социалистик Республикалар Союзы
| shortname alias = СССР
| flag alias = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-1923 = Flag of the Soviet Union 1923.svg
| flag alias-1955 = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС = Naval Ensign of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС-1924 = Naval Ensign of the Soviet Union 1924.svg
| flag alias-ВМС-1935 = Naval Ensign of the Soviet Union 1935.svg
| flag alias-армия = Red Army flag (Fictitious).svg
| flag alias-ВВС = Flag of the Soviet Air Force.svg
| var1 = 1923
| var2 = ВМС
| var3 = ВМС-1924
| var4 = ВМС-1935
| var5 = армия
| var6 = ВВС
| variant =
}} Ю. В. Тухаринов
{{ {{{1}}}
| размер =
| alias = Совет Социалистик Республикалар Союзы
| shortname alias = СССР
| flag alias = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-1923 = Flag of the Soviet Union 1923.svg
| flag alias-1955 = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС = Naval Ensign of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС-1924 = Naval Ensign of the Soviet Union 1924.svg
| flag alias-ВМС-1935 = Naval Ensign of the Soviet Union 1935.svg
| flag alias-армия = Red Army flag (Fictitious).svg
| flag alias-ВВС = Flag of the Soviet Air Force.svg
| var1 = 1923
| var2 = ВМС
| var3 = ВМС-1924
| var4 = ВМС-1935
| var5 = армия
| var6 = ВВС
| variant =
}} Б. И. Ткач
{{ {{{1}}}
| размер =
| alias = Совет Социалистик Республикалар Союзы
| shortname alias = СССР
| flag alias = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-1923 = Flag of the Soviet Union 1923.svg
| flag alias-1955 = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС = Naval Ensign of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС-1924 = Naval Ensign of the Soviet Union 1924.svg
| flag alias-ВМС-1935 = Naval Ensign of the Soviet Union 1935.svg
| flag alias-армия = Red Army flag (Fictitious).svg
| flag alias-ВВС = Flag of the Soviet Air Force.svg
| var1 = 1923
| var2 = ВМС
| var3 = ВМС-1924
| var4 = ВМС-1935
| var5 = армия
| var6 = ВВС
| variant =
}} В. Ф. Ермаков
{{ {{{1}}}
| размер =
| alias = Совет Социалистик Республикалар Союзы
| shortname alias = СССР
| flag alias = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-1923 = Flag of the Soviet Union 1923.svg
| flag alias-1955 = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС = Naval Ensign of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС-1924 = Naval Ensign of the Soviet Union 1924.svg
| flag alias-ВМС-1935 = Naval Ensign of the Soviet Union 1935.svg
| flag alias-армия = Red Army flag (Fictitious).svg
| flag alias-ВВС = Flag of the Soviet Air Force.svg
| var1 = 1923
| var2 = ВМС
| var3 = ВМС-1924
| var4 = ВМС-1935
| var5 = армия
| var6 = ВВС
| variant =
}} Л. Е. Генералов
{{ {{{1}}}
| размер =
| alias = Совет Социалистик Республикалар Союзы
| shortname alias = СССР
| flag alias = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-1923 = Flag of the Soviet Union 1923.svg
| flag alias-1955 = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС = Naval Ensign of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС-1924 = Naval Ensign of the Soviet Union 1924.svg
| flag alias-ВМС-1935 = Naval Ensign of the Soviet Union 1935.svg
| flag alias-армия = Red Army flag (Fictitious).svg
| flag alias-ВВС = Flag of the Soviet Air Force.svg
| var1 = 1923
| var2 = ВМС
| var3 = ВМС-1924
| var4 = ВМС-1935
| var5 = армия
| var6 = ВВС
| variant =
}} И. Н. Родионов
{{ {{{1}}}
| размер =
| alias = Совет Социалистик Республикалар Союзы
| shortname alias = СССР
| flag alias = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-1923 = Flag of the Soviet Union 1923.svg
| flag alias-1955 = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС = Naval Ensign of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС-1924 = Naval Ensign of the Soviet Union 1924.svg
| flag alias-ВМС-1935 = Naval Ensign of the Soviet Union 1935.svg
| flag alias-армия = Red Army flag (Fictitious).svg
| flag alias-ВВС = Flag of the Soviet Air Force.svg
| var1 = 1923
| var2 = ВМС
| var3 = ВМС-1924
| var4 = ВМС-1935
| var5 = армия
| var6 = ВВС
| variant =
}} В. П. Дубынин
{{ {{{1}}}
| размер =
| alias = Совет Социалистик Республикалар Союзы
| shortname alias = СССР
| flag alias = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-1923 = Flag of the Soviet Union 1923.svg
| flag alias-1955 = Flag of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС = Naval Ensign of the Soviet Union.svg
| flag alias-ВМС-1924 = Naval Ensign of the Soviet Union 1924.svg
| flag alias-ВМС-1935 = Naval Ensign of the Soviet Union 1935.svg
| flag alias-армия = Red Army flag (Fictitious).svg
| flag alias-ВВС = Flag of the Soviet Air Force.svg
| var1 = 1923
| var2 = ВМС
| var3 = ВМС-1924
| var4 = ВМС-1935
| var5 = армия
| var6 = ВВС
| variant =
}} Б. В. Громов
Бабрак Кармаль
Мөхәммәт Нәжибулла
Мөхәммәт Рафи
Әбделҡадир
Назар Мөхәммәт
Шахнаваз Танай
Әбделрәшит Дустум
|
Г. Хекматияр, Б. Раббани, Әхмәт Шаһ Мәсғүт, Исмәғил хан, Юныс Халес, Й. Хаккани, Сәйет Мансур, Әбделғәли Мазари, М. Нәби, С. Моджаддеди, Ғабдулхаҡ, Ғәбделрәхим Вардак, Ғәбделрәсүл Сайяф, Сәйет Гайлани
|
|
Ҡаршы тороусы көстәр |
---|
Ҡалып:22px 80—104 мең хәрби хеҙмәткәр[5], 50—130 мең хәрби хеҙмәткәр[6] «НВО» мәғлүмәттәре буйынса, 300 меңдән артмай[7]
|
Совет мәғлүмәттәре буйынса: 25 меңдән (1980) 140 меңгә тиклем (1988)[8]; Д. Крайл буйынса: 400 меңгә тиклем[9]
|
|
Юғалтыуҙар |
---|
Ҡалып:22px 15 052 һәләк булған, 53 753 яралаған, 417 хәбәрһеҙ юғалған, от 18 000 до 243 900 һәләк булған, 77 000 яраланған.
|
75 000 алып 90 000 тиклем һәләк булған, 75 000 ашыу яраланған[10].
|
|
Дөйөм юғалтыуҙар |
---|
670 меңдән 2 млн тиклем һәләк булған
|
|
|
Афған һуғышы Викимилектә |
|
Ябырға
«Афған һуғышы» — Советтар Союзының Афғанстандағы ҡораллы низағта ҡатнашҡан осорон совет һәм постсовет осорондағы әҙәбиәттә һәм киң мәғлүмәт сараларында билдәләү өсөн ҡулланылған термин. Афғанстанда низағ, 1979 йылға тиклем башланып, бөгөнгәсә дауам итә (2015 йыл). Көнбайыш әҙәбиәтендә «советтарҙың баҫып алыуы» тигән һүҙбәйләнеш йыш ҡулланыла. СССР Афғанстанға хәрби контингентты 1979 йылдың 25 декабрендә индерә. Тиҙҙән БМО-ның Именлек Советы үҙенең ултырышында АҠШ әҙерләгән һәм Советтар Союзына ҡаршы булған резолюцияны ҡабул итә. СССР вето һала, уны Советтың биш ағза-дәүләте хуплай. СССР үҙенең ғәмәлдәрен Афғанстан хөкүмәтенең үтенесе һәм 1978 йылдың 5 декабрендәге Дуҫлыҡ, күршеләрсә мөнәсәбәт һәм хеҙмәттәшлек тураһындағы килешеүгә ярашлы индерелде, тип дәлилләй. 1980 йылдың 14 ғинуарында БМО-ның Генераль Ассамблеяһы үҙенең Ғәҙәттән тыш сессияһында «тәрән үкенес» һәм ҡасаҡтарҙың хәле буйынса борсолоу белдергән резолюция ҡабул итеп, «барлыҡ сит ил ғәскәрҙәрен» илдән сығарырға саҡыра, әммә резолюция мәжбүри көскә эйә булмай. Уның өсөн 108 — ыңғай, 14 кире тауыш бирелә[19].