Marea
From Wikipedia, the free encyclopedia
As mareas son variacions periodicas d'o livel d'a mar por efecto de l'atracción gravitatoria d'a Luna y en menor mida d'o Sol. As mareas se notan d'una traza diferent en cada zona.
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
- Este articlo ye sobre o fenomeno natural d'as mareas. Pa atros usos d'a palabra veiga Marea (desambigación).
En Cheolochía y Planetolochía s'aplica tamién o termin "marea" a las deformacions periodicas que l'atracción gravitatoria d'a Luna, o Sol u cualsiquier atro cuerpo celeste causan en a litosfera u cualsiquier part solida d'a Tierra u cualsiquier atro cuerpo celeste. A planeta en o suyo conchunto se comporta como una masa fluida que ye deformada por as fuerzas exteriors.
O sistema Tierra-Luna rota con un centro de chiro que no se troba en o mesmo centro d'a Tierra encara que sí que se trobe en a Tierra. O movimiento de rotación produce una fuerza centrifuga que se compensa con l'atracción entre a Tierra y a Luna. L'atracción ye mes gran en os puntos mes amanaus a la Luna, a fuerza centrifuga ye mes gran en os puntos oposaus a la Luna. A resultant d'as dos fuerzas ye maxima en os puntos aliniaus con o sistema Tierra-Luna, y ye una resultant adrezada enta l'exterior, por o que se produce una puyada d'o livel d'a mar (encara que con cierto desfase a causa d'a rotación). Como en un día cualsiquier zona d'a Tierra s'alinía con a Luna dos vegadas, bi habrá dos intes diarios de livel mes gran ("pleamar" u "marea alta"), y dos minimos ("baixamar" u "marea baixa").
As mareas son mes grans cuan a Luna y o Sol son aliniaus con a Tierra, en conchunción u en oposición, porque se suman as fuerzas gravitatorias d'o Sol y a Luna. Se dicen "mareas vivas".
As mareas son menors cuan a Luna y o Sol se troban en cuadratura (fan un anglo recto con a Tierra en o vertice), porque se contrarrestan as dos fuerzas d'atracción. Se dicen "mareas muertas".
As mareas son cuasi impercepcibles en alta mar, pero puyan a man d'a costa cuan se i va acumulando en frent una masa d'augua que forma a protuberancia mareal. A forma, a mida y a fondura d'os ocians influye muito en a magnitut d'as mareas. En a mar Mediterrania as mareas tienen poca importancia en estar una mar chicota. Bi ha determinaus ríos grans como a Sena y a Garona que tamién son afectaus por as mareas. A diferencia d'as mareas mediterranias y atlanticas ya la notoron os autors clasicos, y figura en a "Grant Cronica d'Espanya", compilación historica de Chuan Ferrández d'Heredia a partir d'autors clasicos y medievals: